powiększ

Macaria carbonaria (Clerck, 1759)
Witalnik węgliniak
Netted Mountain Moth

Rodzina  Geometridae  Miernikowcowate
Rząd  Lepidoptera  Motyle
Gromada  Insecta  Owady
Typ  Arthropoda  Stawonogi
   
Status  Niezwykle rzadki reliktowy gatunek, wymierający w środkowoeuropejskich ostojach. W Polsce znany z kilku stanowisk, w części już historycznych. Nie objęty ochroną gatunkową.
   
Rozmieszczenie  Północna i lokalnie środkowa Europa oraz południowe Alpy. W Polsce ma historyczne stanowiska (przed 1950 r.) w okolicach Gdańska, Warszawy i Staszowa (Błeszyński 1966, Kremky 1930, Warnecke 1939), notowany też w XIX w. z Krakowa i Pienin (Romaniszyn, Schille 1929), lecz są to dane niewiarygodne, na co wskazuje błędny okres pojawu. Obecnie spotykany tylko w Puszczy Białowieskiej, koło Wyszkowa i pod Toruniem (Buszko 2000, Pałka K. - mat. niepubl.).
   
Biotop/Siedlisko  Stanowią go płaty mącznicy lekarskiej Arctostaphylos uva-ursi - rośliny żywicielskiej gąsienic. Generalnie środowisko tego gatunku stanowią: wrzosowiska, wydmy śródlądowe, obrzeża torfowisk wysokich, a w górach murawy naskalne. W Polsce zasiedla on głównie wrzosowiska na wydmach śródlądowych i środowiska krawędziowe w borach suchych, tam gdzie zachowała się roślina żywicielska. Oba te środowiska często ulegają sukcesji roślinnej lub są zalesiane i w inny sposób przekształcane, a płaty mącznicy zanikają.
   
Biologia  Gąsienice żerują na liściach mącznicy lekarskiej i aktywne są w nocy. Motyle latają w dzień w pobliżu skupisk rośliny żywicielskiej i pobierają nektar z kwiatów różnych roślin. Lokalne preferencje pokarmowe imagines nie były w Polsce badane. Pojaw motyla przypada na okres od końca kwietnia do końca maja. Stadium zimującym jest poczwarka.
   
Wielkość populacji w Polsce  Jest trudna do oszacowania. Na czterech aktualnych stanowiskach spotykano pojedyncze osobniki. Prawdopodobnie w północnej i środkowej części kraju występuje więcej izolowanych stanowisk.
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Zmniejszanie się liczby stanowisk gatunku wiąże się z lokalnym zanikaniem mącznicy lekarskiej, spowodowanym zarastaniem (sukcesją) terenów jej występowania, np. wydm śródlądowych i torfowisk, lub intensyfikacją gospodarki leśnej, jak zalesienia, rozbudowa dróg, chemizacja. Zagrożeniem są też lokalne zmiany zagospodarowania terenów, prowadzące do zniszczenia stanowisk. Osobnym, naturalnym czynnikiem mogą być zmiany klimatyczne (globalne ocieplenie), niesprzyjające gatunkom borealno-górskim w ich ostojach na niżu.
   
Prognoza zmian populacji  O ile antropogeniczne zagrożenia motyla i jego rośliny żywicielskiej nie przestaną oddziaływać, proces wymierania tego gatunku będzie postępował. Szybkie tempo zanikania grozi szczególnie populacjom małym i izolowanym oraz narażonym na utratę rośliny żywicielskiej.
   
Aktualne sposoby ochrony  Gatunek niechroniony, natomiast roślina żywicielska podlega ochronie ścisłej. Dawne stanowiska na terenach parków narodowych (Pieniński PN, Kampinoski PN) i krajobrazowych (Mazowiecki PK) najprawdopodobniej już wygasły.
   
Proponowane sposoby ochrony  Wskazane jest przede wszystkim zapobieganie zarastaniu płatów mącznicy lekarskiej na wydmach i w lasach, do czego obliguje już choćby ochrona prawna tej rośliny. Tak rozumianą ochronę najlepiej jest realizować poprzez czynną ochronę rezerwatową.
   
Summary  Macaria carbonaria is known in Poland from a few localities in the northern and central parts of the country, and from the Białowieża Forest. Now, it only occurs at some of these localities. The decline of many populations of M. carbonaria is attributed to the dying of Arctostaphylos uva-ursi, a vanishing and protected plant in Poland, which is the host plant of its caterpillars, and to the spontaneous overgrowing or afforestation of suitable habitat. It is suggested that M. carbonaria localities and its host plant should be protected in nature reserves.
   
Źródła informacji  Błeszyński S. 1966. Geometridae, podrodzina Selidoseminae. Klucze do oznaczania owadów Polski, Warszawa, 27, 46c: 1-122.

Buszko J. 2000. Atlas motyli Polski, cz. III. Falice, wycinki, miernikowce. Grupa IMAGE, Warszawa, 518 ss.

Kremky J. 1930. Uwagi nad pracą Jana Romaniszyna i Fryderyka Schillego p.t. "Fauna Motyli Polski", Tom 1. Prace monogr. Kom. Fizjogr., 6: 160-179.

Romaniszyn J., Schille F. 1929. Fauna motyli Polski. I. Prace monogr. Kom. Fizjogr. 6: 1-552.

Warnecke G. 1939. Über die Verbreitung der deutschen Arten der früheren Geometriden-Gattung Fidonia Hb., jetzt Naraga Wkr., Isturgia Hb. und Bichroma Gump. (Lep. Heteroc.). Mitt. Münch. Ent. Ges., München, 29: 382-396.

   
Autor  Adam Malkiewicz
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009