| |
| |
|
Lixus cylindrus (Fabricius, 1781) | ||
| Rodzina | Curculionidae Ryjkowcowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Gatunek kserofilny, rzadki nie tylko w Polsce, ale we wszystkich krajach środkowoeuropejskich, gdzie jego stanowiska prawdopodobnie zanikają. Nie objęty ochroną gatunkową. | |
| Rozmieszczenie | Jego areał rozciąga się od Syberii Zachodniej, przez tereny nadkaspijskie i czarnomorskie, po europejską część Śródziemnomorza. Skrajnie południowe stanowiska znajdują się w Iranie, w Turcji, we Włoszech oraz w Hiszpanii, natomiast północna granica zasięgu w Europie biegnie między 50 a 55 równoleżnikiem. Lokalny i rzadki w Kotlinie Panońskiej, jak również po zewnętrznej stronie Karpat (zachodnia Ukraina, Polska, Białoruś) i w Niemczech. W Polsce odnotowano dotychczas około 30 stanowisk tego gatunku. Większość z nich znajduje się w środkowo-wschodniej części kraju, na Nizinie Podlaskiej (Mazur M. - mat. niepubl., Wanat 1994) i Mazowieckiej (Mazur M. - mat. niepubl., Osterloff 1883, Smreczyński 1932, Szujecki 1957), ale w skład zasięgu wchodzą także: Pojezierze Mazurskie (Bercio, Folwaczny 1979, Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1993) i Nizina Wielkopolsko-Kujawska (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1993, Mazur M. - mat. niepubl., Schumann 1908) oraz zachodnie krańce Wyżyny Lubelskiej (Cmoluch 1986, Smirnov 1910) i Kotliny Sandomierskiej (Mazur M. - mat. niepubl.). W ciągu ostatnich 40 lat Lixus cylindrus był zbierany tylko w kilku miejscach wzdłuż wschodniej granicy Polski (dolina Bugu, Puszcza Białowieska, okolice Białegostoku) i we Włocławku. | |
| Biotop/Siedlisko | L. cylindrus żyje w siedliskach suchych i dobrze nasłonecznionych. Preferuje zbiorowiska roślin zielnych, które rozwijają się na podłożu z dużą domieszką piasku. Zwykle jest zbierany na polanach w borach sosnowych, na obrzeżach sucholubnych lasów i zarośli, a rzadziej - w zespołach roślinności kserotermicznej. | |
| Biologia | W całym zasięgu jest on fitofagiem związanym z różnymi gatunkami roślin z rodziny Apiaceae. W literaturze wymieniane są najczęściej: gorysz pagórkowy Peucedanum oreoselinum i okrzyn szerokolistny Laserpitium latifolium. W Polsce rośliną żywicielską zarówno larw, jak i postaci dorosłych jest pierwsza z wymienionych roślin (Mazur M. - mat. niepubl., Szujecki 1957). Pod koniec maja lub na początku czerwca zapłodniona samica składa 2-7 jaj do wnętrza łodygi, gdzie rozwijają się larwy. Przez następne dwa miesiące larwa żeruje w łodydze tworząc długi chodnik. Stadium poczwarki trwa ok. 12 dni i pod koniec sierpnia pojawiają się imagines, które spędzają zimę ukryte w ściółce. W ciągu roku występuje jedno pokolenie. Na stanowisku w Ostrowi Mazowieckiej stwierdzono, że ok. 30% dorosłych larw jest porażonych przez gąsienicznika Ephialtes roborator (Szujecki 1957). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Zasięg tego gatunku w Polsce obejmuje znaczną część terenów nizinnych leżących głównie po prawej stronie Wisły; stanowiska są tu rozmieszczone pojedynczo lub tworzą skupienia, z których największe znajduje się w okolicach Warszawy. Liczebność lokalnych populacji nie była na razie badana, jednak pobieżne obserwacje wskazują, że utrzymuje się ona zwykle na średnim lub niskim poziomie, co może mieć związek z zasobnością bazy pokarmowej. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Pomimo szerokiego rozprzestrzenienia środowisk życiowych gatunek ten nie wykazuje tendencji do zajmowania nowych terenów. Obserwacje prowadzone w niektórych okolicach sugerują zjawisko wręcz odwrotne, czyli kurczenie się zasięgu. Ustalenie przyczyn regresji wymaga dalszych badań. Mogą to być trudno zauważalne zmiany warunków fizycznych siedlisk lub jakieś czynniki biotyczne, np. stopień zarażenia populacji przez pasożyty. Ponieważ L. cylindrus jest ryjkowcem dość dużym (7-15 mm) i ładnie ubarwionym, a przy tym rzadkim, dlatego może stać się atrakcyjny dla kolekcjonerów. To niebezpieczeństwo powinno być uwzględnione przy podejmowaniu decyzji o sposobie ochrony gatunku. | |
| Prognoza zmian populacji | Analizując zasięg w aspekcie historycznym należy sądzić, że w Europie Środkowej zaznacza się tendencja do zanikania stanowisk i kurczenia się areału tego gatunku. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Gatunek nie objęty ochroną prawną. Stanowisko we Włocławku znajduje się w granicach rezerwatu roślinności kserotermicznej "Kulin". | |
| Proponowane sposoby ochrony | Najbardziej skuteczną metodą ochrony jest zabezpieczenie przed dewastacją istniejących stanowisk. Ważnym elementem działań ochronnych powinno być utrzymanie rośliny żywicielskiej w odpowiedniej kondycji i obfitości. Jest bowiem prawdopodobne, że mała liczebność L. cylindrus na poszczególnych stanowiskach wynika ze zbyt szczupłych zasobów pokarmowych. | |
| Summary | Lixus cylindrus occurs mostly in the eastern lowland part of Poland. It is now collected in only Polesie Lubelskie, Podlasie Lowland and on the lower Vistula River; other localities need confirmation. It belongs to xerophilous species connected with sandy habitat and lives in herbaceous plant communities, particularly in glades in pine forests. In Poland L. cylindrus is trophically linked to Peucedanum oreoselinum; both imagines and larvae feed on this plant. Not protected by law. As the species is supposed to decline at many localities in Central Europe, it should be protected together with the whole of its biotopes. | |
| Źródła informacji | Bercio H., Folwaczny B. 1979. Verzeichnis der Käfer Preussens. Verlag Parzeller & Co. Fulda, XXI + 369 ss.  Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1993. Chrząszcze - Coleoptera. Ryjkowce - Curculionidae, cz. 1. Katalog fauny Polski. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa, 23, 19: 1-304. Cmoluch Z. 1986. Ryjkowce (Curculionidae, Coleoptera) roślinnych zespołów kserotermicznych i łąkowych Wymysłowa i Opoki Dużej (woj. tarnobrzeskie). Ann. UMCS (Lublin), C, 38: 211-286. Osterloff F. 1883. O chrząszczach krajowych. Dalszy ciąg. Pam. Fizyogr. 3: 447-469. Schumann E. 1908. Coleopteren der Provinz Posen. Zeitschr. Naturw. Abt. Deutsch. Ges. Posen, 15: 40-50. Smirnov D. 1910. O nekatorikh slonikakh, poimannykh v okresnostiakh N. Aleksandrii Liubelskoi gubernii, v sviazi s ikh rasprostranenem v Rosii (Coleoptera, Curculionidae). Russ. Ent. Obozr. 10: 186-189. Smreczyński S. 1932. Zbiór ryjkowców ś.p. Wojciecha Mączyńskiego. Spraw. Kom. Fizjogr. 65: 1-24. Szujecki A. 1957. Notatki o ryjkowcach (Coleoptera, Curculionidae). Pol. Pismo entomol. 26: 171-174. Wanat M. 1994. Ryjkowce (Coleoptera: Curculionoidea: Anthribidae, Rhinomaceridae, Rhynchitidae, Attelabidae, Apionidae, Curculionidae) Puszczy Białowieskiej. Pol. Pismo entomol. 63: 37-112. | |
| Autor | Mieczysław Mazur | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
