powiększ

Carabus fabricii Duftschmid, 1812
Biegacz Fabrycjusza

Rodzina  Carabidae  Biegaczowate
Rząd  Coleoptera  Chrząszcze
Gromada  Insecta  Owady
Typ  Arthropoda  Stawonogi
   
Status  Reliktowy, wysokogórski gatunek alpejsko-karpacki o zmniejszającej się liczebności na poszczególnych, izolowanych stanowiskach w Tatrach i na Babiej Górze. Podlega ochronie gatunkowej.
   
Rozmieszczenie  Rozsiedlony w Alpach (Szwajcaria, Niemcy, Austria, Włochy, Słowenia) (Breuning 1932, Burmeister 1939, Casale, Sturani, Vigna Taglianti 1982, Franz 1970) i Karpatach (Polska, Słowacja, Ukraina, Rumunia (Hůrka 1973, Lazorko 1951); w XIX w. notowany był także w Czechach). Zasięg pionowy C. fabricii w Alpach określa się w zasadzie na 1600-2800 m (Casale, Sturani, Vigna Taglianti 1982, Franz 1970), w Tatrach jest to przedział 1580-2170 m (Jakuczun 1978, Mazurowie 1914-1952, Rizun W. i in. - mat. niepubl.), a na Babiej Górze 1390-1725 m n.p.m. (Pawłowski 1967, Pawłowski J. - mat. niepubl.). Wyjątkowo notowany także w niższych położeniach: w Alpach najniżej 800 m (Breuning 1932, Burmeister 1939, Casale, Sturani, Vigna Taglianti 1982), a w Tatrach - na ok. 900 m n.p.m. (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1973). Pierwsze stwierdzenia gatunku na terytorium Polski (1868 r.) dotyczyły Tatr i Babiej Góry. Informacje o stanowiskach w Beskidzie Wschodnim w XIX wieku (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1973) polegały prawdopodobnie na omyłkowym oznaczeniu C. irregularis Fabricius, 1792, a przy tym odnosiły się do okolic Sambora (Ukraina).
   
Biotop/Siedlisko  Wysokogórskie murawy w piętrze halnym i częściowo w piętrze kosodrzewiny (poza jej zwartymi płatami). W Tatrach są to zespoły roślinne: Festuco versicoloris-Seslerietum tatricum, Oreochloo distichae-Juncetum trifoli i Calamagrostietum villosae (tatricum), a na Babiej Górze: Saxifrago-Festucetum versicoloris, Junco trifidi-Festucetum airoidis, Deschampsio-Luzuletum i Calamagrostietum villosae.
   
Biologia  Zarówno postacie imaginalne jak i larwalne są drapieżnikami, a ich pożywieniem są najczęściej pająki, dżdżownice i larwy muchówek oraz niektórych motyli, a rzadziej dorosłe chrząszcze (głównie z rodziny stonkowatych), chroniące się pod kamieniami. Larwy polują pod kamieniami i w rumoszu, dorosłe chrząszcze penetrują również murawy (często w dzień), a na wiosnę także obrzeża płatów śnieżnych (Casale, Sturani, Vigna Taglianti 1982, Mazurowie 1914-1952, Stobiecki 1883). Kulminacja pojawu w czerwcu; kopulacja była obserwowana na przełomie czerwca i lipca (Hůrka 1973). Larwy I stadium stwierdzono z końcem lipca (Hůrka 1973), II i III stadium w sierpniu, a pierwsze poczwarki we wrześniu. Hibernacja w Alpach trwa od września do maja (Casale, Sturani, Vigna Taglianti 1982). Zimują zarówno imagines jak i poczwarki (Burmeister 1939). Na Babiej Górze młoda generacja chrząszczy obserwowana była w połowie sierpnia (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1973, Casale, Sturani, Vigna Taglianti 1982).
   
Wielkość populacji w Polsce  Informacje pozwalające oszacować liczebność i kondycję tego gatunku w Tatrach i na Babiej Górze znajdują się głównie w materiałach niepublikowanych (Pawłowski 1967, Pawłowski J. - mat. niepubl., Rizun W. i in. - mat. niepubl., Stobiecki 1883). Najbardziej regularnie zbierane dane dotyczą szczytowej partii Babiej Góry. Na tej podstawie można szacować liczebność populacji babiogórskiej w latach 1880-1950 na 500-800 osobników. W ostatnich czterech dekadach liczebność wyraźnie zmniejszyła się, być może nawet dwukrotnie. Dane tatrzańskie są bardziej fragmentaryczne. W ostatnich trzech dekadach C. fabricii w Tatrach Wysokich notowany był tylko sporadycznie (Rizun W. i in. - mat. niepubl.). Na początku ostatniego ćwierćwiecza w Tatrach Zachodnich prowadzone były badania z użyciem pułapek gruntowych (Jakuczun 1978). Ostatnie informacje z obu części Tatr świadczą o zmniejszeniu się miejscowej populacji omawianego gatunku. Zważywszy na rozległość optymalnych dla C. fabricii siedlisk tatrzańskich - aktualnie w Tatrach Wysokich i Zachodnich (łącznie) żyć powinno kilka (4-5?) tysięcy osobników.
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Po zniesieniu ograniczeń ruchu turystycznego na szlakach granicznych (tj. od 1957 r.) i wprowadzeniu masowej turystyki do wąskiego piętra halnego Babiej Góry powstały fizyczne zagrożenia związane z wydeptywaniem nadmiernie rozszerzonego szlaku grzbietowego, co szczególnie miało miejsce w okresie kulminacyjnych opadów karpackich, tj. na przełomie czerwca i lipca. W Tatrach podobne zjawisko wystąpiło głównie na trasie: Kasprowy Wierch - Beskid - Liliowe, a więc właśnie w rejonie najliczniejszego występowania miejscowej populacji.
   
Prognoza zmian populacji  Jeśli frekwencja ruchu turystycznego w piętrach halnych obu masywów zostanie utrzymana na obecnym poziomie - kondycja polskich populacji C. fabricii nie ulegnie poprawie. W przypadku Babiej Góry może to nawet oznaczać drastyczne zmniejszenie liczebności miejscowej populacji.
   
Aktualne sposoby ochrony  W Polsce C. fabricii jest potrójnie zabezpieczony: jest ustawowo chroniony jako gatunek, wszystkie stanowiska znajdują się w obszarach ochrony ścisłej dwóch parków narodowych, a parki te mają status międzynarodowych rezerwatów biosfery. W Niemczech biegacz ten umieszczony jest na krajowej liście gatunków bliskich zagrożenia.
   
Proponowane sposoby ochrony  Należałoby ustalić bezpieczne dzienne limity liczby turystów podążających szlakami graniowymi w Tatrach i na Babiej Górze. Należy też kontynuować przebudowę kolejnych odcinków szlaków graniowych w TPN i BgPN. Tam gdzie na to pozwolą warunki orograficzne należałoby wprowadzać jednokierunkowe (okrężne) szlaki turystyczne.
   
Summary  . It is a high mountain species occurring in the Northern and Eastern Alps as well as in the highest ranges of the Western and Eastern Carpathians. In Poland it only occurs in the Tatra Mts. (Tatra National Park; 1580-2170 m a.s.l.) and on Mt Babia Góra (Babia Góra National Park; 1390-1725 m a.s.l.). It has been protected by Polish nature conservation law since 1952. All its localities are situated in the strictly protected areas of the two national parks.
   
Źródła informacji  Breuning S. 1932. Monographie der Gattung Carabus L. Bestimmungs-Tabellen der europäischen Coleopteren. Troppau Heft, 104-110.

Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1973. Chrząszcze - Coleoptera, Biegaczowate - Carabidae, cz. 1. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 2: 1-233.

Burmeister F. 1939. Biologie, Ökologie und Verbreitung der europäischen Käfer auf systematischer Grundlage. I. Band: Adephaga. I. Familien gruppe: Caraboidea. Krefeld, 307 ss.

Casale A., Sturani M., Vigna Taglianti A. 1982. Fauna d'Italia. Coleoptera Carabidae. I. Introduzione, Paussinae, Carabinae. Bologna, 499 pp.

Franz H. 1970. Die Nordost-Alpen im Spiegel ihrer Landtierwelt. Eine Gebietsmonographie. Band III. Innsbruck-München, 501 ss.

Hůrka K. 1973. Fortpflanzung und Entwicklung der mitteleuropäischen Carabus und Procerus - Arten. Stud. Česk. Akad. Věd 9: 1-78.

Jakuczun L. 1978. Biegaczowate (Coleoptera, Carabidae) Doliny Chochołowskiej w Tatrzańskim Parku Narodowym. Studium faunistyczno-ekologiczne. (Praca doktorska wykonana w ZZSiD PAN w Krakowie, 131 ss. + XX tt. + 63 ff.) (msc.).

Lazorko W. 1951. Eine neue, bisher unbeachtete und schlecht gedeutete Rasse des Carabus Fabricii Panz. (Col. Carabidae.). Ent. Arb. Mus. Frey, München, 2: 183-196.

Mazurowie E. & G. [1914-1952]. Zapiski entomologiczne z lat 1914-1952. Archiwalia Muzeum Przyrodniczego ISEZ PAN w Krakowie (msc.).

Pawłowski J. 1967. Chrząszcze (Coleoptera) Babiej Góry. Acta zool. cracov. 12, 16: 419-665.

Stobiecki S.A. 1883. Do fauny Babiéj góry. Sprawozdanie z wycieczek entomologicznych na Babią górę w latach 1879 i 1880. Spraw. Kom. Fizyogr. 17: 1-84.

   
Autor  Jerzy Pawłowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009