Podarcis muralis (Laurenti, 1768) – Jaszczurka murowa – Common wall lizard

Informacje w bazie danych Gatunki obce w Polsce nie są prawnie wiążące. Mają one charakter naukowy.

Status

Gatunek kryptogeniczny (nie jest możliwe jednoznaczne stwierdzenie czy jest w Polsce rodzimy czy obcy)

Trzy izolowane populacje murówki zwyczajnej (jaszczurki murowej) odkryto na Wzgórzach Strzelińskich (Dolny Śląsk), kolejno w 2011 roku w Strzelinie, w 2013 w Przewornie i w 2014 w Gęsińcu. Wszystkie populacje występują na terenach kamieniołomów. Obserwacje w kolejnych latach potwierdziły występowanie tam stabilnych, rozmnażających się populacji. Najbliższe znane ówcześnie stanowiska tego gatunku znajdują się ok. 135 km (w linii prostej) na południowy wschód, w Kraju Morawsko-Śląskim (Czechy). Z tego powodu sugerowano, że murówka zwyczajna jest prawdopo¬dobnie gatunkiem obcym w Polsce. Speku-lowano, że osobniki tego gatunku mogły się tam dostać, podobnie jak w innych częściach Europy, pociągami towarowymi przywo¬żącymi i wywożącymi urobek z kamienioło¬mów. Analiza mitochondrialnego DNA wykazała, że jaszczurki murowe zasiedlające Wzgórza Strzelińskie nalezą do haplogrupy I kladu środkowobałkańskiego (Central Balkan clade), obejmującej także populacje z Czech, Słowacji, wschodnich Niemiec oraz Węgier i zarazem do najpowszechniejszego haplotypu obejmującego Czechy i Słowację. Oznacza to, że polskie populacje albo są reliktem, albo zostały introdukowane z najbliższych geograficznie stanowisk. Za introdukcją przemawiają następujące fakty: (1) murówka zwyczajna była wielokrotnie introdukowana w wielu krajach Europy w tym ościennych dla Polski (np. Czechy, Niemcy) (2) na początku XX wieku wielokrotnie introdukowano płazy i gady pochodzące z południa Europy w okolice Śląska. Pax wspominał o introdukcji jaszczurek murowych na Śląsku na początku XX w., jednak szczegółowa lokalizacja nie jest znana (3) herpetofauna Wzgórz Strzelińskich była badana w przeszłości i nie stwierdzono obecności murówek, jednakże nadmienić należy, że tylko Chlebicki kontrolował kamieniołomy w Przewornie i Strzelinie. Niewykluczony jest jednak reliktowy charakter polskich populacji murówek: (1) niejednoznaczne doniesienia o murówkach na Śląsku pochodzą już z pierwszej połowy XIX wieku. (2) najbliższe pokrewieństwo polskich populacji z murówkami ze Słowacji i Czech. Izolowane reliktowe populacje na północ od zwartego zasięgu występowania znane u wielu gatunków (np. jaszczurka zielona, wąż Eskulapa) (3) murówki zwyczajne można pomylić z innymi gatunkami (np. w Czechach z jaszczurką żyworodną); (4) murówki z terenów dzisiejszej Polski opisywano już blisko 90 lat wcześniej. Fejerváry opisał kilka osobników tego gatunku na podstawie okazów z muzeum w Budapeszcie schwytanych przez Alexandra Pongrácza; pochodziły one z Kielc, Sosnowca (z Maczek), Trzebini, Buska i Puław. Niewykluczone jednak, że miały one błędnie opisane miejsce pochodzenia - w 2019 roku opisano populację murówek z okolic Karniowa w Czechach, tuż przy granicy z Polską, ok. 60 km w linii prostej od populacji z Wzgórz Strzelińskich. Sugerowano, że karniowska populacja jest introdukowana, jednak murówki zwyczajne ze Śląska Opawskiego opisywano już w pierwszej połowie XIX wieku. Możliwe więc, że zasięg gatunku faktycznie sięgał w przeszłości dalej na północ.

Występuje obecnie w środowisku

Rozmnaża(ł) się w środowisku

Liczebność lub/i zasięg utrzymuje się na stałym poziomie

Brak danych pozwalających na ocenę inwazyjności w Polsce

Ogólna charakterystyka

Wygląd i biologia

Maksymalna stwierdzona w Polsce długość ciała (mierzona od czubka pyska do nasady ogona) wynosiła 64,2 mm. Dymorfizm płciowy słabo zaznaczony. Przeciętnie samce są nieznacznie większe od samic oraz mają proporcjonalnie większe głowy. U samic ze Wzgórz Strzelińskich nie stwierdzono jednolicie czerwonego ubarwienia brzucha, które występuje u niektórych samców. Gatunek drapieżny - Odżywia się przede wszystkim niewielkimi bezkręgowcami. Z hibernacji wybudzają się od marca do kwietnia i są aktywne do października, choć pojedyncze osobniki były widywane nawet w listopadzie. Najstarsze schwytane jaszczurki miały osiem lat.

Występowanie

Mapa występowania

Pola atlasowe na mapie przedstawiają miejsca stwierdzeń gatunku, a punkty – miejsca jego introdukcji.

Informacje, które mogłyby uzupełnić mapę występowania gatunku, można przesyłać na adres ias@iop.krakow.pl

Ogólny opis introdukcji

Pierwsza obserwacja w Polsce miała miejsce w 2011 r. Brak danych o przyczynach i drogach i i wektorach przetransportowania gatunku do Polski.

Najwcześniejsza introdukcja/obserwacja

w roku 2011

Sposoby transportu

  • Przypadkowe zawleczenie do Polski

Przyczyny sprowadzenia

  • Przypadkowo zawleczony w pojazdach (samochodach, pociągach itp..)

Sposoby wsiedlenia do środowiska przyrodniczego

  • Przypadkowe zawleczenie na/w środkach transportu (pasażer na gapę)

Literatura

  • Chlebicki A. 1988. Herpetofauna Wzgórz Strzelińskich na Dolnym Śląsku Acta Universitatis Wratislaviensis 972. Prace Zoologiczne 19: 37-52.
  • Dudek K. 2014. Railroads as anthropogenic dispersal corridors. Possible way of the colonization of Poland by a common wall lizard (Podarcis muralis, Lacertidae) Ecological Questions 20: 71-73.
  • Fejerváry G. J. 1923. Über die von Dr. A. Pongrácz in Polen gesammelten Amphibien und Reptilien Archiv für Naturgeschichte 89: 1-35.
  • Fudakowski J. 1958. Remarks on the herpetological fauna of Poland Acta Zoologica. Cracoviensia 2: 825-844.
  • Jablonski D., Gvoždík V., Choleva L., Jandzik D., Moravec J., Mačát Z., Veselý M. 2019. Tracing the maternal origin of the common wall lizard (Podarcis muralis) on the northern range margin in Central Europe Mitochondrion 46: 149-157. link
  • Kolenda K., Kowalik C., Kusmierek N., Starzecka A., Skawiński T. 2022. Current distribution and introduction routes of Podarcis lizards into Poland 21st European Congress of Herpetology: Belgrade Program & Book of Abstracts link
  • Kolenda K., Skawiński, T., Majtyka T., Majtyka M., Kuśmierek N., Starzecka, A., Jablonski D. 2020. Biology and origin of isolated north-easternmost populations of the common wall lizard, Podarcis muralis Amphibia-Reptilia 1: 1-15. link
  • Kołtowska M. 2012. Herpetofauna Wzgórz Strzelińskich i okolic w latach 2007-2008 Przyroda Sudetów 15: 113-134.
  • Pax F. 1925. Wirbeltierfauna von Schlesien Faunistische und tiergeographische Untersuchungen im Odergebiet Gebrüder Borntraeger Verlag, Berlin
  • Vlček P., Zavadil V. 2019. Recently documented occurrence of the Common Wall Lizard (Podarcis muralis) in the Czech part of Silesia Acta Musei Silesiae, Scientiae Naturales 68. link
  • Wirga M., Majtyka T. 2013. Records of the Common Wall Lizard Podarcis muralis (Laurenti, 1768) (Squamata: Lacertidae) from Poland Herpetology Notes 6: 421-423. link
  • Wirga M., Majtyka T. 2015. Do climatic requirements explain the northern range of European reptiles? Common wall lizard Podarcis muralis (Laur.) (Squamata, Lacertidae) as an example North-Western Journal of Zoology 11. link
  • Wirga M., Majtyka T. 2015. Herpetofauna of the opencast mines in Lower Silesia Fragmenta Faunistica 58. link

Opracowanie: Krzysztof Kolenda, Tomasz Skawiński

Rodzaj organizmu: Gad

Typ: Vertebrata
Klasa/Gromada: Reptilia
Rząd: Squamata
Rodzina: Lacertidae

Synonimy polskie: Murówka