Palaemon elegans Rathke, 1837
krewetka atlantycka
Common Prawn

 introdukcja bieżąca, ostatnie ćwierćwieczeintrodukcja/inwazja transoceaniczna, czyli międzykontynentalnaRodzina  Palaemonidae  
Rząd  Decapoda  dziesięcionogi
Gromada  Crustacea/Malacostraca  pancerzowce
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

Morze Czarne.

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Wschodnie wybrzeża Atlantyku, także wybrzeża Morza Śródziemnego i M. Czarnego.

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Rostrum proste lub bardzo lekko zakrzywione do góry z 7-9 zębami po stronie dorsalnej i trzema (rzadko dwoma lub czterema) po stronie wentralnej. Trzy (bardzo rzadko dwa) zęby dorsalne znajdują się za tylną krawędzią oczu. Karapaks z kilkoma kolcami w części proksymalnej. Czułki I pary trójgałęziste, krótka gałąź zewnętrznego biczyka prosta, równa długości podstawy czułka i na mniej więcej 2/5 długości zrośnięta z gałęzią dłuższą. Głaszczek żuwaczkowy dwuczłonowy. Długość ciała do 63 mm. Ciało pokryte ciemnymi żółtobrązowymi pasami. Odnóża z żółtymi i niebieskimi przepaskami (Smaldon 1993).

   
Biologia, ekologia  

Gatunek euryhalinowy, występujący zarówno w wodach słonawych (1‰), jak i pełnosłonych, szeroko rozprzestrzeniony u atlantyckich wybrzeży Europy od Norwegii do południowo-zachodniej Afryki, przez Morze Północne, Śródziemne do Morza Czarnego (Smaldon 1993). Zasiedla płytki litoral, podłoże piaszczyste, muliste i skaliste, wśród roślinności (Dalla Via 1985). Gatunek wszystkożerny, w skład jego pokarmu wchodzą glony, małe skorupiaki oraz otwornice. Samice z przyczepionymi jajami występują od kwietnia do września. Zdolne do wydawania dwóch lęgów w sezonie (Smaldon 1993). Larwa planktonowa. Cykl życiowy został opisany przez Finchama (1977).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

W latach 50. XX w. krewetka ta została zawleczona do Morza Kaspijskiego i Aralskiego (Zentkevich 1963). Data przybycia tego gatunku do Bałtyku jest nieznana, starsze dane (np. Balss 1926, Schellenberg 1928) odnoszą się najprawdopodobniej do rodzimego gatunku Palaemon adspersus (patrz Grabowski 2006). W czasach bardziej współczesnych znajdowana sporadycznie w zachodniej części Bałtyku (Köhn i Gosselck 1989). We wschodnim i południowym Bałtyku odnotowana po raz pierwszy w 2002 roku w Basenie Arkońskim (Zettler 2003). W 2003 roku została znaleziona także w Zatoce Fińskiej (Kekkonen 2003).

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

W Polsce wykazana po raz pierwszy w 2002 roku w Zatoce Gdańskiej (Janas i in. 2004), jednak dalsze badania (Grabowski i in. 2005, Grabowski 2006) wykazały, że w Martwej Wiśle gatunek ten występował co najmniej od 2000 roku. Obecnie P. elegans dominuje wzdłuż całego polskiego wybrzeża Bałtyku, od Zalewu Szczecińskiego po Zatokę Gdańską, zasiedlając również ujścia małych przybałtyckich rzek, takich jak Piaśnica czy Rega. Występuje również w Zatoce Puckiej oraz w Martwej i Śmiałej Wiśle. Jest to również jedyny gatunek krewetki zasiedlający Zalew Wiślany (Grabowski 2006).

   
Występowanie na terenach chronionych  

Brak danych; prawdopodobnie występuje w wodach Bałtyku opływających Woliński i Słowiński Park Narodowy.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Brak danych na temat oddziaływania tego gatunku na lokalne populacje i biocenozy, jednak niedawne badania (Jażdżewski i in. 2005, Grabowski 2006) wykazały, że gatunek ten zastąpił rodzimą krewetkę bałtycką Palaemon adspersus na niemal wszystkich stanowiskach, jak również stał się znaczącym komponentem w zgrupowaniach krewetek z rodziny Palaemonidae w Zatoce Puckiej i w delcie Wisły. Nie wiadomo jednak, czy proces ten ma związek ze skuteczną konkurencją o siedliska ze strony P. elegans, czy też jest spowodowany innymi czynnikami. W dodatku brak wiedzy o początkach i sposobie kolonizacji Bałtyku przez ten gatunek sprawia, że w zasadzie nie wiadomo, czy można uznać go za obcy gatunek inwazyjny. Jakkolwiek Köhn i Gosselck (1989) sugerują, że mógł on zostać zawleczony z Atlantyku z wodami balastowymi, jest jednak również możliwe, że jesteśmy świadkami naturalnego rozszerzania jego zasięgu i udanej migracji z Atlantyku. W przypadku tej drugiej możliwości, mielibyśmy raczej do czynienia z naturalnym procesem przemian fauny. Problem ten przedyskutował szerzej Grabowski (2006).

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Nie wykazano jakiejkolwiek szkodliwości tego gatunku i nie wymaga on zwalczania. Jako gatunek słono- i słonawowodny krewetka ta nie zagraża wodom śródlądowym w Polsce.

   
Prognoza  

Przewidywać można kolonizowanie przez ten gatunek całego Bałtyku, wraz z Zatoką Botnicką oraz zalewów przymorskich wzdłuż polskiego i niemieckiego wybrzeża.

   
Literatura  
  • Balss H. 1926. Decapoda.In: Grimpe G., Wagler E. (eds). Die Tierwelt der Nord- und Ostsee. Lief. 6, Teil 10, H. 2: 1-112. Leipzig.
  • Dalla Via J. 1985. Oxygen consumption and temperature change in the shrimp Palaemon elegans. Marine Ecology Progress Series 26: 199-202.
  • Fincham A.A. 1977. Larval development of British prawns and shrimps (Crustacea: Decapoda: Natantia). 1. Laboratory methods and a review of Palaemon (Paleander) elegans Rathke 1837. Bulletin of the British Museum (Natural History, Zoology) 32: 1-28.
  • Grabowski M. 2006. Rapid colonization of the Polish Baltic coast by an Atlantic palaemonid shrimp Palaemon elegans Rathke, 1837. Aquatic Invasions 1 (3):116-123.
  • Grabowski M., Jażdżewski K., Konopacka A. 2005. Alien Crustacea in Polish waters (Part I) - Introduction and Decapoda. Oceanological & Hydrobiological Studies 24, suppl. 1/2005: 43-62.
  • Janas U., Zarzycki T., Kozik P. 2004. Palaemon elegans - a new component of the Gulf of Gdańsk macrofauna. Oceanologia 46 (1): 143-146.
  • Jażdżewski K., Konopacka A., Grabowski M. 2005. Native and alien malacostracan Crustacea along the Polish Baltic Sea coast in the twentieth century. Oceanological & Hydrobiological Studies 24, suppl. 1/2005: 195-208.
  • Kekkonen T. 2003. Suomelle uusi katkarapulaji löytyi Hangon Tvärminnestä [on line] http://www2.fimr.fi/en/itamerikanta/bsds/1124.html, 25.XI.2003
  • Köhn J., Gosselck F. 1989. Identification key for the Malacostraca of the Baltic Sea. Mitteilungen aus dem Zoologischen Museum in Berlin 65 (1): 3-114.
  • Schellenberg A. 1928. Krebstiere oder Crustacea II: Decapoda, Zehnfuesser. In: Die Tierwelt Deutschlands und der angrenzenden Meersteile nach ihern Merkmalen und nach ihrer Lebenweise (ed. F. Dahl). Verlag von Gustav Fischer, Jena: 32-142.
  • Smaldon G., Holthuis L.B., Fransen C.H.J.M. 1993. British coastal shrimps and prawns. Synopses of the British Fauna (N.S.) 15: 1-142.
  • Zentkevich L. 1963. Biology of the seas of the U.S.S.R. New York, Interscience Publishers.
  • Zettler M.L. 2003. Benthologischer Arbeiten zur oekologischen Bewertung von Windenergie-Anlagen-Eignungsgebieten in der Ostsee. Endbericht fuer die Areale Kriegers Flak (KF) und Westlicher Adlergrund (WAG) [computerlesbares Material]. Inst. Ostseeforschung, Sect. Biol. Meereskunde, FKZ: 802-85-210.
   
Streszczenie  

The shrimp occurs natively along the Atlantic coast of Europe and Africa, as well as in the Mediterranean and Black seas. In the 1950s Common Prawn was introduced to the Caspian Sea and to the Aral Lake. Sporadically, the species was found in the western part of the Baltic Sea. In the southern and eastern Baltic it was noted first in the Arkona Basin in 2002, and in the Bay of Finland in 2003. In Poland Common Prawn has been observed since at least 2000. Right now, the species dominates the palaemonid communities along the Polish Baltic coast, outnumbering and replacing both Palaemon adspersus and locally, Palaemonetes varians. However, it is still unknown whether this rapid colonization of the eastern Baltic is a natural phenomenon or a process enhanced by human activity (eg. exchange of ballast waters). Apart from the above mentioned alteration of palaemonid communities, no negative effect of the species appearance has been noticed.

   
Opracowanie  Michał Grabowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014