Tribolium destructor Uyttenboogaart, 1933
trojszyk większy
Large Flour Beetle, Dark Flour Beetle, Destructive Flour Beetle

 introdukcja historyczna, w zasadzie po roku 1800introdukcja/inwazja transoceaniczna, czyli międzykontynentalnaRodzina  Tenebrionidae  łyszczynkowate
Rząd  Coleoptera  chrząszcze
Gromada  Insecta   owady
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

Erfurt (Niemcy: Turyngia) - gatunek opisany z obszaru inwazyjnego.

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Sądząc z wymagań termicznych tego trojszyka oraz wytrzymałości na suszę, są to prawdopodobnie obszary półpustynne i sawannowe południowej Azji (Indie, Pakistan), lub podobne terytoria w środkowo-zachodniej części Afryki. Sugestie dotyczące pochodzenia tego gatunku z Ameryki Południowej są mniej uzasadnione.

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Chrząszcz o długości 4,5-5,7 mm; samice są nieco większe od samców. Ciało wydłużone, o ciemnobrązowym lub czarnym zabarwieniu z połyskiem; końce czułków jaśniejsze. Czułki 11-członowe, przedplecze z dużymi, głębokimi punktami.

   
Biologia, ekologia  

Trojszyk większy jest gatunkiem bardzo odpornym na okresowy brak pokarmu i niską wilgotność, natomiast jest wrażliwy na niską temperaturę. Przestaje być aktywny przy temperaturze 14°C, a przy -6°C ginie. W Europie - w pomieszczeniach ogrzewanych (18-20°C) może się rozwijać jedno lub dwa pokolenia w roku. W takich warunkach dorosłe chrząszcze mogą przeżywać od 290 do 730 dni, a wyjątkowo nawet cztery lata. W magazynach larwy i dorosłe chrząszcze preferują mąkę i otręby pszenne, jednak mogą także żerować na kiełkach słodowych, świeżych orzechach i orzeszkach ziemnych. Oprócz produktów zbożowych mogą odżywiać się suszonymi owocami, ziołami itp. (Żurańska i Ptasik 1978, Prądzyńska 1991). Obserwowano także zjadanie martwych owadów, np. mklika mącznego i pokarm ten może też wystarczyć dla pełnego rozwoju. Larwy ostatniego stadium są ruchliwe i często przemieszczają się. Zaniepokojone imagines nieruchomieją i wydzielają benzochinony (Nawrot 2001).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Gatunek został opisany w 1933 r. na podstawie inwazyjnych osobników zebranych ok. 1927 r. w południowej części Niemiec, gdzie wyrządzał szkody w magazynach kukurydzy i słodu. W następnych latach notowany był także w innych krajach (Burakowski i in. 1987), m.in. w Holandii i Francji (1938), Danii (1945), a także w pozostałych częściach Fennoskandii (1947), gdzie był później notowany synantropijnie niemal do 70°N (Lindroth 1960). W Czechach stwierdzono go po raz pierwszy w 1948 r. (Šefrová i Laštůvka 2005). Prawdopodobnie do Europy został zawleczony z towarami spożywczymi przewożonymi drogą morską z południowej Azji lub zachodniej Afryki. Po koniec XX wieku notowany był także w Ameryce Północnej (Kalifornia i inne obszary), północnej Afryce i w Azji, a także z Tasmanii.

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

Pierwsze stwierdzenia trojszyka większego na naszym obecnym terytorium dotyczą dawnego polsko-niemieckiego obszaru pogranicznego w rejonie Bytowa na Pomorzu (Scholz 1934) i w okolicach Pruszcza Gdańskiego (Kniephof 1935). Kolejne informacje pochodzą już z okresu powojennego (1949-1970) i dotyczą magazynów spożywczych Bydgoszczy, Warszawy, Kielc, Wrocławia i innych miejscowości (Gołębiowska 1961, Kamiński 1968, Kamiński i Buderacka-Niechwiejczyk 1972). W późniejszych dekadach chrząszcz ten stwierdzany był przez służby kwarantannowe na przywożonych towarach spożywczych (a zwłaszcza w importowanym ziarnie kawy i kakao) pochodzących z zachodniej Afryki (Angola, Gwinea, Nigeria - Żurańska i Ptasik 1978, Prądzyńska 1991). Obecnie występuje synantropijnie prawdopodobnie w całej Polsce.

   
Występowanie na terenach chronionych  

Brak informacji.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Trojszyk większy spotykany jest często zarówno w wielkich magazynach towarów spożywczych, jak i w sklepach oraz spiżarniach. Larwy mogą uszkadzać także korek, papier i drewno (Nawrot 2001). Nie należy on do groźnych szkodników, jednak w ogrzewanych pomieszczeniach może dojść do jego nadmiernego rozmnożenia w produktach zbożowych, a np. mąka i otręby zanieczyszczone odchodami, wylinkami i martwymi chrząszczami zwykle nie nadają się już do konsumpcji. Jednak łatwym sposobem ograniczającym rozwój szkodnika jest utrzymywanie temperatury pomieszczeń magazynowych poniżej 14°C oraz okresowe ich przewietrzanie i oczyszczanie.

   
Prognoza  

Zarówno w naszym kraju, jak i w państwach ościennych Tribolium destructorstał się stałym i ustabilizowanym elementem fauny synantropijnej. Jego liczebność nie powinna ulegać większym fluktuacjom w magazynach, w których można utrzymywać odpowiednio niską temperaturę.

   
Literatura  
  • Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1987. Chrząszcze Coleoptera Cucujoidea, część 3. Katalog fauny Polski, cz. XXIII, t. 14. PWN, Warszawa, 1-309 + 1 mp. nlb.
  • Gołębiowska Z. 1961. Badania Instytutu Ochrony Roślin nad owadami i roztoczami szkodliwymi w przechowalniach. Biuletyn IOR, Poznań, 12: 181-199.
  • Kamiński E. 1968. Choroby, szkodniki i chwasty zarejestrowane na towarach pochodzenia roślinnego przy wwożeniu ich do Polski w latach 1945-1958. Biuletyn IOR, Poznań, 38: 57-94.
  • Kamiński E., Buderacka-Niechwiejczyk M. 1972. Choroby, szkodniki i chwasty zarejestrowane na towarach pochodzenia roślinnego przy wwożeniu ich do Polski w latach 1964-1966. Biuletyn IOR, Poznań, 53: 5-30.
  • Kniephof J. 1935. Tribolium destructorUyttenb. Entomologische Blatter, Krefeld, 31: 125-126.
  • Lindroth C.H. (ed.) 1960. Catalogus coleopterorum Fennoscandiae et Daniae. Entomologiska Sallskapet i Lund: 1-476 + 1 mp. nlb.
  • Nawrot J. 2001. Owady - szkodniki magazynowe. Wydawnictwo Themar sp. z o.o: 1-149.
  • Prądzyńska A. 1991. Główne szkodniki w przechowalniach płodów rolnych. Ochrona Roślin 10: 5-6.
  • Scholz R. 1934. Tribolium (Stene) destructor Uyttenb. Entomologische Blatter, Krefeld, 30: 44-45.
  • Šefrová H., Laštůvka Z. 2005. Catalogue of Alien Animal Species in the Czech Republic. Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis, Brno, 53 (4): 151-170.
  • Żurańska I., Ptasik E. 1978. Z badań nad biologią trojszyka większego - Tribolium destructorUyttenb. (Tenebrionidae, Coleoptera). Ochrona Roślin 3: 17-19.
   
Streszczenie  

Large Flour Beetle Tribolium destructor Uytt. was described as an invader from Thuringia (Germany) in the mid-war period. It originates probably from the semi-desert and savanna areas of Central-East Africa or from similar regions of South Asia (Indian Peninsula), as suggested by its temperature preferences, high resistance to drought, and also resistance to periodical lack of food. It was introduced to Europe with food products via sea transport. In stores both larvae and adult beetles show a clear preference for flour and wheat bran; they can also feed on malt sprouts, fresh nuts and peanuts, and exceptionally they can eat dry fruits, herbs etc. In heated rooms, imagines may survive 4 years. In the territory of Poland Tribolium destructor was first found in Pomerania in the 1930s. Information from the post-war period concern food stores in greater towns of different parts of the country; quarantine service noted its presence in coffee and cocoa bean cargos transported by ships from West Africa (Angola, Guinea, Nigeria). Currently, it occurs synantropically almost throughout Poland.

   
Opracowanie  Jolanta Kałmuk i Jerzy Pawłowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014