Zonitoides arboreus (Say, 1816)
szklarka szklarniowa
Arboreal Glass Snail, Orchid Snail

 introdukcja bieżąca, ostatnie ćwierćwieczeintrodukcja/inwazja transoceaniczna, czyli międzykontynentalnaRodzina  Gastrodontidae  
Rząd  Stylommatophora  trzonkooczne
Gromada  Gastropoda  ślimaki
Typ  Mollusca  mięczaki
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

Prawdopodobnie Filadelfia (Barker 1999).

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Ameryka Północna.

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Szerokość muszli: 5-6 mm, wysokość muszli: 2,4-3 mm; muszla złożona z około 4½ regularnie przyrastających skrętów, z otwartym dołkiem osiowym stanowiącym około 1/5 szerokości muszli, przezroczysta o lśniącej powierzchni, barwy oliwkowo-rogowej. Powierzchnia embrionalnych skrętów gładka, pozostałe skręty z delikatnymi, nieregularnymi liniami przyrostu i ledwo zaznaczonymi spiralnymi prążkami. Brzeg otworu bez wargi.

Z. arboreus jest podobny do żyjącego w Polsce Z. nitidus (O.F. Müller, 1774), ale jest mniejszy i bardziej płaski, ma nieco szerszy dołek osiowy (ostatni skręt wyraźnie odchodzi od osi muszli), wyraźniejsze prążki radialne na powierzchni skrętów i bardzo słabo zaznaczone, ale dość wyraźnie widoczne bardzo gęste prążkowanie spiralne.

   
Biologia, ekologia  

Biologię Z. arboreus opisano na podstawie okazów żyjących w szklarniach z orchideami na Nowej Zelandii oraz w laboratorium (Barker 1999). Dojrzałość płciową osiągają osobniki o szer. muszli 3,6 mm. Zapłodnione jaja mogą powstawać w wyniku samozapłodnienia. Są białe dzięki wapiennej skorupce, o szerokości około 1 mm. Składane są w złogach po 4-6 sztuk do wilgotnej ściółki. Temperatura wymagana do ich rozwoju nie może być niższa niż 12,5°C.

Na obszarze naturalnego zasięgu ślimak ten jest bardzo pospolity, żyje niemal wszędzie i na ogół bardzo licznie. Występuje zarówno w górskich lasach (do wysokości nawet 3800 m n.p.m.), jak i wzdłuż dróg i linii kolejowych. Również na terenach zalewowych oraz zmienionych przez uprawy i wszędzie tam, gdzie może znaleźć schronienie i odpowiednią wilgotność: pod korą i pod kłodami, pod kamieniami i kawałkami skał leżącymi w trawie. We wschodniej części Stanów Zjednoczonych jest uważany nawet za typowy gatunek zurbanizowanych terenów (Pilsbry 1946, Hubricht 1985).

Badania nad jego liczebnością i zagęszczeniem prowadzone na terenie szklarni w Stanie N. York wykazały, że najbardziej sprzyjające warunki, gdzie najliczniej występował (do 90 osobników na pow. 25 × 25 cm), stanowiły okrywające uprawy maty, które były zrobione ze słomy, często nasycone gnojowicą (Karlin 1956).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Według Barkera (1999) Z. arboreus wydaje się być gatunkiem nearktycznym, o zasięgu obecnie obejmującym również tropikalną Amerykę Środkową. Został rozwleczony niemal po całym świecie i obecnie występuje w Ameryce Południowej, na Hawajach i Bermudach, w Afryce Południowej i Kenii, na Madagaskarze, Mauritiusie, w Japonii, Hong Kongu, na Kamczatce, w Europie oraz w Australii i Nowej Zelandii (Likharev i Rammelmeyer 1952, Barker 1999, Bieler i Slapcinsky 2000, Roth i Sadeghian 2003). Na Bermudach został odnotowany po raz pierwszy w 1909 roku, a w Nowej Zelandii w 1952.

W Europie występuje w wielu miejscach, ale w wyższej szerokości geograficznej tylko w cieplarniach. W Szwecji odnotowano go po raz pierwszy w 1938 roku na południu (Skania), ale już w następnych latach znacznie się rozprzestrzenił i w 1957 roku znaleziono go w cieplarniach na północy tego kraju (Waldén 1960). Chociaż w Szwecji jest uważany za gatunek związany z cieplarniami, to jednak według Waldéna na południu może się naturalizować, co zostało ostatnio potwierdzone (Proschwitz 2003). W cieplarniach znaleziony też został w Danii. W naszej szerokości geograficznej niekiedy można go znaleźć na zewnątrz, jeśli został wyniesiony ze szklarni z ziemią lub rozsadami, ale do tej pory uważano, że nie jest w stanie przetrwać zimy w otwartym terenie (Horsák i in. 2004). Jednak ostatnie dane wskazują, że w Republice Czeskiej od kilku lat żyje na otwartym terenie po dawnych szklarniach, które zostały opuszczone w 1998 roku, a następnie zdewastowane (Dvořak i Kupka 2007). Również w północnych Niemczech (Meklemburgia) został niedawno znaleziony poza szklarnią - w ruderalnym stanowisku w pobliżu cmentarza (Jueg i Proschwitz 2003). Poza cieplarniami odnotowany został również w arboretum na Węgrzech (Pintér i Suara 2004).

W europejskiej części Rosji Z. arboreus został znaleziony na początku XX wieku w okolicy Moskwy i Leningradu, ale na skutek błędnego oznaczenia pierwsza informacja o jego występowaniu pochodzi dopiero z 1922 roku (Likharev i Rammelmeyer 1952). W 1905 roku stwierdzono go również na Kamczatce.

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

W Polsce dotąd został znaleziony tylko w szklarni Ogrodu Botanicznego w Krakowie (Alexandrowicz 1993), gdzie żyje do dzisiaj (dane własne i M. Kaszuby). Dostał się tam najprawdopodobniej z transportem egzotycznych roślin.

   
Występowanie na terenach chronionych  

Brak danych.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Z. arboreus jako ślimak silnie fitofagiczny jest szkodnikiem upraw szklarniowych, zwłaszcza storczyków i paproci (Barker i Efford 2004). W szklarni Ogrodu Botanicznego w Krakowie nie zaobserwowano dotychczas szkód wyrządzonych przez tego ślimaka.

   
Prognoza  

Prawdopodobne jest występowanie tej szklarki w cieplarniach również w innych miastach Polski. W świetle ostatnich danych z Czech (Dvořak i Kupka 2007) i Niemiec (Jueg i Proschwitz 2003) nie można wykluczyć możliwości znalezienia jej u nas również poza szklarniami, w środowiskach ruderalnych.

   
Literatura  
  • Alexandrowicz S.W. 1993. Water snails introduced into the Botanic Garden in Cracow. Folia Malacologica 5: 109-113.
  • Barker G.M. 1999. Naturalised terrestrial Stylommatophora (Mollusca: Gastropoda). Fauna of New Zealand 38: 1-253.
  • Barker G.M., Efford M.G. predatory gastropods as natural enemies of terrestrial gastropods and other invertebrates. In: Barker G.M. (ed.) Natural enemies of terrestrial molluscs. CABI Publishing, Wallingford (UK) - Cambridge (USA): 1-644.
  • Bieler R., Slapcinsky J. 2000. A case study for the development of an island fauna: Recent terrestrial molluscs of Bermuda. Nemouria 44: 1-99.
  • Dvořak L., Kupka J. 2007. The first outdoor find od an American snail Zonitoides arboreus (Say, 1816) from the Czech Rebublic. Malacologica Bohemoslovaca 6: 3-11.
  • Horsák M., Dvořák L., Juřičková L. 2004. Greenhouse gastropods of the Czech Republic: current stage of research. Malakológiai Tájékoztató [Malacological Newsletter] 22: 141-147.
  • Hubricht L. 1985. The distributions of the native land mollusks of the eastern United States. Fieldiana, Zoology, New Series 24: 1-191.
  • Jueg U., von Proschwitz T. 2003. Ein Freilandfund von Zonitoides arboreus (Say, 1816) im Landkreis Ludwigslust (Mecklenburg-Vorpommern). Mitteilungen der Deutschen Malakozoologischen Geselschaft 69/70: 15-19.
  • Karlin E.J. 1956. Notes on the ecology of Zonitoides arboreus (Say), Opeas pumilum (Pfeiffer), and Lamellaxis gracilis (Hutton) in greenhouses. American Midland Naturalist 55 (1): 121-125.
  • Likharev I.M., Rammelmeyer E.S. 1952. Nazemnye molluski fauny SSSR. Opredelitel po faunae SSSR. Akademia Nauk SSSR, Moskwa, Leningrad: 1-511.
  • Pilsbry H.A. 1946. Land Mollusca of North America (North of Mexico). The Academy of Natural Sciences of Philadelphia, Monographs, 3: II (1), 1-520.
  • Pintér L., Suara R. 2004. Magyarországi Puhatestűek Katalógusa hazai malakológusok gyűjtései alapjan [Catalogue of Hungarian Molusca]. Magyar Természettudományi Muzéum, Budapest: 1-547.
  • Proschwitz T. von 2003. Faunistikt nytt 2002 - snäckor, sniglar och musslor [Faunistical news from the Natural History Museum, Göteborg 2002 - snails, slugs and mussels]. Göteborgs naturhistoriska museum Arstyck, 2003: 25-42.
  • Roth B., Sadeghian P. 2003. Checklist of the land snails and slugs of California. Contributions in Science 3: 1-81.
  • Waldén H. 1960. Om ett par för Sverige nya, anthropochora landmollusker, Limax valentianus Férussac och Deroceras caruanae (Pollonera), jämte nagra andra, kulturbundna arter. Göteborgs Kungliga Vetenskaps- och Vitterhets-Samhälles Handlingar, Ser. B. 8 (8): 1-48.
   
Streszczenie  

Zonitoides arboreus (Say, 1816) originates from North America where it is a very common species, particularly in the eastern part of this continent. As a eurytopic snail, Arboreal Grass Snail occurs in different biotopes, both natural and anthropogenic. It has been spread with plant seedlings almost throughout the world, except for the coolest regions. In Europe Arboreal Grass Snail occurs mostly in hothouses and glasshouses but in many places it has become naturalized. It is a pest on glasshouse grown plants, mainly orchids and ferns; however, in the glasshouses of the Kraków Botanical Garden where there is the only locality of this species in Poland, no damage caused by this snail has been observed.

   
Opracowanie  Ewa Stworzewicz
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014