Balanus improvisus
pąkla

 introdukcja historyczna, w zasadzie po roku 1800introdukcja/inwazja transoceaniczna, czyli międzykontynentalnaRodzina  Balanidae  
Rząd  Thoracica  
Gromada  Crustacea/Cirripedia  
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Wybrzeże atlantyckie Ameryki Północnej (Leppäkoski i Olenin 2000a).

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Rozmiary są niewielkie - średnica ciała na ogół nie przekracza 15 mm. Ciało, o kształcie zbliżonym do ściętego stożka, okryte jest zwapniałymi białawymi płytkami, tworzącymi koronę (6 płytek) i wieczko (4 płytki). Jedynymi widocznymi na zewnątrz elementami budowy skorupiaka są wydłużone, wielosegmentowe odnóża tułowiowe, w liczbie 6 par, które wysuwane są przez szczelinę między płytkami wieczka. Reszta ciała pozostaje niewidoczna. W istocie jest ono ułożone w pozycji grzbietem ku podłożu i silnie przekształcone. Przytwierdzeniu do podłoża służą gruczoły cementowe.

   
Biologia, ekologia  

Pąkla jest filtratorem - odżywia się zawiesiną wychwytywaną z wody za pomocą oszczecinionych odnóży tułowiowych. Należy do nielicznych skorupiaków obupłciowych. Możliwe jest zarówno zapłodnienie krzyżowe, jak i samozapłodnienie. W Bałtyku rozmnaża się dwa razy w ciągu roku. Z zapłodnionego jaja powstaje nauplius - pierwsze z siedmiu kolejnych stadiów larwalnych. Umożliwiają one gatunkowi rozprzestrzenianie się. W Zatoce Puckiej obserwowano ich zagęszczenie sięgające 25 000 osobników /m3 (Opioła 2000b). Ostatnie ze stadiów larwalnych, cypris, opada na podłoże i szybko przekształca się w osiadłą postać dorosłą. Pąkla żyje na ogół 1 rok (rzadko 2 lata). Występuje w strefie przybrzeżnej, na głębokości od 0,1 do ok. 50 m, gdzie zasiedla powierzchnię różnych obiektów zanurzonych w wodzie, jak kamienie, pale, budowle hydrotechniczne, a także inne organizmy, jak małże (Mytilus sp., Mya arenaria) czy makroglony (Fucus vesiculosus); obrasta również dna statków. Jest gatunkiem euryhalinowym, tolerującym niskie zasolenie wody, dzięki czemu może występować także w wodach wysłodzonych zalewów morskich i ujściach rzek. Dorosłe pąkle stanowią pokarm dla ryb babkowatych (m.in. Neogobius melanostomus; Skóra i Rzeźnik 2001), a larwy są zjadane przez zwierzęta filtrujące.

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Przyjmuje się, że gatunek ten pochodzi z Ameryki Północnej, jednak opisujący go Darwin (1854) dysponował również okazami z Ameryki Południowej, gdzie B. improvisus występuje na wybrzeżu Pacyfiku. W Europie pojawił się on w latach 40. XIX wieku (Gislén 1950, za Leppäkoski i Olenin 2000a). Zasiedlił wybrzeża Europy Zachodniej, Wysp Brytyjskich, Półwyspu Skandynawskiego, basenów mórz: Czarnego, Śródziemnego i Kaspijskiego. Poza Europą rozprzestrzenił się w Afryce Zachodniej, Morzu Czerwonym, Australii, Nowej Zelandii i Japonii (Foster i Willan 1979). W Bałtyku B. improvisus został znaleziony po raz pierwszy w Zalewie Wiślanym koło Królewca w 1844 r. Prawdopodobnie został tam zawleczony na dnie statków (Jensen i Knudsen 2005). Zapewne najpierw zasiedlał porty morskie, skąd rozprzestrzeniał się na dalsze akweny.

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

Występowanie B. improvisus stwierdzono zarówno na polskim wybrzeżu morza otwartego (Demel 1935, Olszewska 1999b, Grygiel 2003, Andrulewicz i in. 2004), jak i w zatokach: Pomorskiej (Gruszka 1999, Chojnacki 2000), Puckiej (Demel 1933-1936, 1935, Wiktor 1993, Szatybełko i Dubrawski 1999, Opioła 2000a, b, Osowiecki 2000a, b), Gdańskiej (Olszewska 1999a, 2000, Rainbow i in. 2000, Mudrak i Żmijewska 2007) oraz w Zalewie Wiślanym (Ezhova i in. 2005).

   
Występowanie na terenach chronionych  

Stwierdzono obecność tego gatunku w akwenach morskich Nadmorskiego Parku Krajobrazowego (Opioła 2000a, b, Osowiecki 2000a, b). Istnieje duże prawdopodobieństwo jego występowania w morskiej części parków narodowych - Wolińskiego i Słowińskiego.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

W warunkach krajowych brak jest informacji o bezpośrednim szkodliwym wpływie B. improvisus na inne organizmy. Znana jest jego konkurencja o podłoże i pokarm z gatunkami o podobnych wymaganiach siedliskowych, np. z małżami Mytilus sp. i Dreissena polymorpha. Jako konsument planktonu może również wpływać poprzez konkurencję na bazę pokarmową ryb, z gatunkami o znaczeniu gospodarczym włącznie.

Obecność pąkli w dużym zagęszczeniu może sprzyjać wzmożonemu osiedlaniu się innych gatunków hydrobiontów (Leppäkoski i Olenin 2000b). Natomiast obrastanie przez B. improvisus powierzchni różnych obiektów zanurzonych w wodzie stanowi problem techniczny; zwalczanie odbywa się przy pomocy środków chemicznych (np.substancji toksycznych dodawanych do farb pokrywających poszycie denne statków).

   
Prognoza  

Gatunek można uważać za w zasadzie "zadomowiony". W chwili obecnej zasiedla on praktycznie całe Morze Bałtyckie (Leppäkoski i Olenin 2000a), trudno więc mówić o dalszych perspektywach ekspansji czy jego eliminacji w tym rejonie.

Istnieją natomiast dane wskazujące na pewne zmiany w występowaniu B. improvisus. I tak w polskiej części Zalewu Wiślanego, gdzie w latach 50. XX wieku odnotowano jego obecność, w około 30 lat później nie obserwowano tego gatunku (podczas gdy występował on nadal w części rosyjskiej tego akwenu) (Ezhova i in. 2005). Podobnie w Zatoce Puckiej stwierdzono spadek liczebności planktonowych stadiów larwalnych w stosunku do wielkości sprzed kilkudziesięciu lat, co jest przypisywane niekorzystnym zmianom warunków środowiskowych (Opioła 2000a).

   
Literatura  
  • Andrulewicz E., Kruk-Dowgiałło L., Osowiecki A. 2004. Phytobenthos and macrozoobenthos of the Słupsk Bank stony reefs, Baltic Sea. Hydrobiologia 514: 163-170.
  • Chojnacki J. C. 2000. Environmental effects of artificial reefs in the southern Baltic (Pomeranian Bay). In: Jensen A.C., Collins K. J. i Lockwood A. P. M. (eds), Artificial reefs in European seas: 307-317. Kluwer Academic Publ. Dortrecht: 1-508.
  • Darwin C. R. 1854. A monograph on the sub-class Cirripedia, with figures of all the species. The Balanidae, (or sessile cirripedes); the Verrucidae, etc.Volume 2. Ray Society, London: 1-684.
  • Demel K. 1933-1936. Wykaz bezkręgowców i ryb Bałtyku naszego. Fragmenta Faunistica Musei Zoologici Polonici 2, 13: 121-136.
  • Demel K. 1935. Studia nad fauną denną i jej rozsiedleniem w polskich wodach Bałtyku. Archiwum Hydrobiologii i Rybactwa 9, 3-4: 239-333.
  • Ezhova E., Żmudziński L., Maciejewska K. 2005. Long-term trends in the macrozoobenthos of the Vistula Lagoon, southeastern Baltic Sea: species composition and biomass distribution. Bulletin of Sea Fisheries Institute 1(164): 55-73.
  • Foster B. A., Willan R. C., 1979. Foreign barnacles transported to New Zealand on an oil platform. New Zealand Journal of Marine & Freshwater Research 13(1): 143-149.
  • Gruszka P.1999. The River Odra Estuary as a gateway for alien species immigration to the Baltic Sea basin. Acta Hydrochimica et Hydrobiologica 27, 5: 374 - 382.
  • Grygiel W. 2003. Some pecularities of the October 2002 hydroacustic survey in the Polish EEZ. BIFSWG Meeting, Copenhagen, 24-28.03.
  • Jensen K. R., Knudsen J. 2005. A summary of alien marine benthic invertebrates in Danish waters. Oceanological and Hydrobiological Studies 34, suppl.1: 137-162.
  • Leppäkoski E., Olenin S. 2000a. Non-native species and rates of spread: lessons from the brackish Baltic Sea. Biological Invasions 2:151-163.
  • Leppäkoski E., Olenin S. 2000b. Xenodiversity of the European brackish water seas: the North American contribution. w: Pederson J. (red.), Marine bioinvasions. Proceedings of the First National Conference, January 24-27. 1999. Massachusetts Institute of Technology: 107-119.
  • Mudrak S., Żmijewska M. I. 2007. Spatio-temporal variability of mesozooplankton from the Gulf of Gdańsk (Baltic Sea) in 1999-2000. Oceanological and Hydrobiological Studies 36, 2: 3-19.
  • Olszewska A. 1999a. The occurrence of Balanus improvisus Darwin on Cerastoderma glaucum Poiret and other bivalves in the Polish zone of the Baltic. Oceanologia 41, 4: 609-612.
  • Olszewska A. 1999b. The occurrence of Balanus improvisus Darwin (Cirripedia) on Fucus vesiculosus L. in the southern Baltic. Oceanologia 41, 4: 613-615
  • Olszewska, A. 2000. Mya arenaria L., a new and unusual substratum for Balanus improvisus Darwin.Oceanologia 42, 1: 119-121.
  • Opioła R. 2000a. Przyrodnicza waloryzacja Zatoki Puckiej wewnętrznej. 2.3.2. Mezozooplankton. W: Kruk-Dowgiałło L. (red.), Przyrodnicza waloryzacja morskich części obszarów chronionych HELCOM BSPA województwa pomorskiego. 3. Nadmorski Park Krajobrazowy. Crangon, 7. CBM PAN, Gdynia: 41-46.
  • Opioła R., 2000b. Przyrodnicza waloryzacja Zatoki Puckiej zewnętrznej. 3.3.2. Mezozooplankton. W: Kruk-Dowgiałło L. (red.), Przyrodnicza waloryzacja morskich części obszarów chronionych HELCOM BSPA województwa pomorskiego. 3. Nadmorski Park Krajobrazowy. Crangon, 7. CBM PAN, Gdynia: 98-104.
  • Osowiecki A. 2000a. Przyrodnicza waloryzacja Zatoki Puckiej wewnętrznej. 2.3.4. Makrofauna denna.W: Kruk-Dowgiałło L. (red.), Przyrodnicza waloryzacja morskich części obszarów chronionych HELCOM BSPA województwa pomorskiego. 3. Nadmorski Park Krajobrazowy. Crangon, 7. CBM PAN, Gdynia: 50-52.
  • Osowiecki A. 2000b. Przyrodnicza waloryzacja strefy przybrzeżnej Zatoki Puckiej zewnętrznej. 3.3.4. Makrofauna denna i nektobentosowa. W: Kruk-Dowgiałło L.(red.), Przyrodnicza waloryzacja morskich części obszarów chronionych HELCOM BSPA województwa pomorskiego. 3. Nadmorski Park Krajobrazowy. Crangon, 7. CBM PAN, Gdynia:109-114.
  • Rainbow P.S., Wołowicz M., Fiałkowski W., Smith B. D., Sokołowski A., 2000. Biomonitoring of trace metals in the Gulf of Gdansk, using mussels (Mytilus trossulus) and barnacles (Balanus improvisus). Water Research 34, 6: 1823-182.
  • Skóra, K. E., Rzeźnik J. 2001. Observations on diet composition of Neogobius melanostomus Pallas 1811 (Gobiidae, Pisces) in the Gulf of Gdańsk (Baltic Sea). Journal of Great Lakes Research 27(3): 290-299.
  • Szatybełko M., Dubrawski R.1999. The biotechnical possibilities of removing pollution from significantly degraded marine environment. Bulletin of Sea Fisheries Institute146: 57-72.
  • Wiktor K. 1993. Makrozoobentos. W: Korzeniewski K. (red.), Zatoka Pucka. Instytut Oceanografii UG, Gdańsk: 442-454.
   
Streszczenie  

Acorn Barnacle (Bay Barnacle) Balanus improvisus, a species of North American origin, was recorded in the Baltic Sea in 1844, in the region of Königsberg (today Kaliningrad). The dispersion vector was sea transport. Currently the species occurs all along the Polish Baltic coast, including the Pomeranian Bay, the Gulf of Gdańsk and the Vistula Lagoon.

These sessile crustaceans live in salty and brackish waters, at a depth of 0.1 - ca 50 m, fouling diverse underwater objects: stones, rocks, hydrotechnical constructions, ship hulls, and living organisms like mussels or macroalgae. Being a filter-feeder, B. improvisus feed on detritus and phytoplankton. As competitors for attachment places and food, Acorn Barnacles can influence the populations of mussels like Mytilus sp. and Dreissena polymorpha, and also these of planktivorous fish. Fouling of ships' hull and underwater constructions poses some technical problems. The population in the Polish zone of the Baltic Sea is stable, however some changes have been recorded, e.g. its disappearance in the Polish part of the Vistula Lagoon or a decrease in the larval density in the Puck Bay.

   
Opracowanie  Wojciech Jurasz
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014