Orechromis niloticus (Linnaeus, 1757)
tilapia nilowa
Nile Tilapia

 introdukcja/inwazja transoceaniczna, czyli międzykontynentalnaRodzina  Cichlidae  pielęgnicowate
Rząd  Perciformes  okoniokształtne
Gromada  Pisces/Actinopterygii  ryby promieniopłetwe
Typ  Chordata  strunowce
 
 
 
 
 
   

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

Egipt.

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Obszar naturalnego występowania O. niloticus (wszystkie podgatunki) obejmuje rozległą część Afryki. Centrum występowania znajduje się we wschodniej części Afryki, stanowi je dorzecze Nilu (Trewavas 1983). Najbardziej na północ wysunięte stanowiska znajdują się w rzekach Yarkun i Aleksander (Izrael) (Ben-Tuvia 1981).

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Ciało wygrzbiecone, bocznie silnie spłaszczone. Otwór gębowy w położeniu górnym. Duże cykloidalne łuski znajdują się na całym ciele, łącznie z głową i wieczkiem skrzelowym. Płetwa grzbietowa długa, najwyższa w części tylnej. Podobnego kształtu, choć znacznie krótsza jest płetwa odbytowa. Płetwy brzuszne przesunięte ku przodowi, osadzone tuż za piersiowymi. Płetwa ogonowa równo ścięta. Ubarwienie, poza okresem godowym, tworzy charakterystyczny rysunek: na srebrzystych bokach znajdują się ciemne, obficie pigmentowane pionowe pasy. W okresie godowym u samców głowa i dolna część ciała przyjmuje zabarwienie różowo-czerwone. Błyszcząca czerwona barwa pojawia się na płetwach grzbietowej i ogonowej. Szata godowa samic jest znacznie mniej intensywna (Trewavas 1983).

   
Biologia, ekologia  

Zamieszkuje płytkie, ogrzane, stojące lub wolno płynące wody. Siedliska znajdują się na bagnistych rozlewiskach dużych rzek i jezior. Tilapia dobrze znosi nie tylko deficyty tlenowe, ale także wysokie zasolenie, co pozwala zasiedlać estuaria dużych rzek afrykańskich. W północnych strefach tarło tego gatunku zaczyna się od kwietnia i trwa do września. W okolicach równikowych nie jest ograniczone do sezonu i może odbywać się w czasie całego roku. Ikra składana jest do piaszczystego dołka, a następnie jest inkubowana w jamie gębowej samicy. Ikra ma kształt gruszkowaty o rozmiarach 2,3-4,3 × 1,9-3,7 mm. Płodność absolutna waha się od 200 do 1100 sztuk ikry. Rozwój oraz inkubacja larw trwa 8-12 dni. W warunkach sztucznych wylęg następuje po 4 dniach inkubacji jaj w temperaturze 25-28°C. Gatunek polifagiczny, którego pokarm w warunkach naturalnych w około 80% stanowią rośliny. W mniejszym stopniu pobiera zooplankton i inne bezkręgowce wodne. Tilapia żyje krótko, maksymalnie osiąga wiek 5 lat i rozmiary 400-550 mm (Trewavas 1983).

Gatunek ten, podobnie jak i pokrewne, ze względu na preferencje termiczne doskonale nadaje się do chowu w akwakulturze w strefach umiarkowanych w oparciu o wykorzystanie ciepłych wód zrzutowych z elektrowni lub wód termalnych.

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

W drugiej połowie XX wieku introdukowany do wielu krajów Europy ze względów hodowlanych. Do Polski sprowadzony z byłej Czechosłowacji w 1990 r. przez Zakład Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej PAN w Gołyszu, z przeznaczeniem do chowu w warunkach zamkniętych (Kotusz 2000).

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

W ostatniej dekadzie XX w., poza ośrodkami hodowlanymi (m.in. Gołysz, Dolna Odra), tilapia była odnotowana w zbiorniku zaporowym "Rybnik" oraz w rzece Ruda (poniżej ww. zbiornika) (Kubiak 1994, Kuczyński i in. 1997, Kusznierz i in. 2005). Populacja w zbiorniku "Rybnik" jest eksploatowana wędkarsko, a organizacje wędkarskie dokonują w nim co pewien czas zarybień tym gatunkiem. W rzece Ruda odłowiono 4 osobniki (Kotusz i in. 2000).

   
Występowanie na terenach chronionych  

Nie występuje.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Wymagania termiczne uniemożliwiają tilapii nilowej stałe zasiedlanie wód otwartych w polskiej strefie klimatycznej, toteż jej wpływ na rodzimą ichtiofaunę może być tylko lokalny i ograniczony do okresu letniego.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Jako gatunek bardzo rzadki i o ograniczonych warunkach życiowych nie sprawia w kraju jakichkolwiek zagrożeń w przyrodzie i gospodarce.

   
Prognoza  

Gatunek bez perspektyw rozwoju w wodach otwartych.

   
Literatura  
  • Ben-Tuvia A. 1981. Man-induced changes in the freshwater fish fauna of Israel. Fish. Mgmt. 12: 139-148.
  • Kotusz J. 2000. Tilapia nilowa - Oreochromis niloticus (Linnaeus, 1758). W: Brylińska M. (red.) Ryby słodkowodne Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa: 473-475.
  • Kotusz J., Kusznierz J., Witkowski A. 2000. Tilapia nilowa, Oreochromis niloticus (L.) (Osteichthyes, Cichlidae) w wodach otwartych Polski (rzeka Ruda, prawy dopływ górnej Odry). Przegląd Zoologiczny 44: 85-87.
  • Kubiak K. 1994. Egzotyczna zdobycz. Wędkarz Polski 11: 8.
  • Kuczyński M., Ronchetti R., Wymysło K. 1997. Tilapia nilowa - nowy gatunek w zbiorniku "Rybnik". Mat. XVII Zjazdu Hydrobiol. Pol., Poznań: 158.
  • Kusznierz J., Kotusz J., Popiołek M., Witkowski A. 2005. Ichtiofauna górnego dorzecza Odry
  • (część polska). Roczniki Naukowe Polskiego Związku Wędkarskiego 18: 59-91.
  • Trewavas E. 1983. Tilapiine fishes of genera Sarotherodon, Oreochromis and Danakilia. Trustees of British Museum (Natural History): 1-583.
   
Streszczenie  

The natural range of Nile Tilapia covers the large part of Africa. The center of its occurrence is the Nile drainage basin in the eastern part of the continent. In the later part of the 20th century the species was introduced into many European countries, as a fish bred in heated waters. It was imported to Poland in 1990. Outside of the breeding farms, Nile Tilapia was noted only in the "Rybnik" dam reservoir and in the Ruda River, downstream of this reservoir. Temperature requirements of Nile Tilapia make the colonization of open waters by this species impossible in the Polish climatic zone. Owing to this, it does not pose greater threat to the native ichthyofauna.

   
Opracowanie  Andrzej Witkowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014