Tandonia budapestensis (Hazay, 1881)
pomrowiec budapeszteński
Keeled Slug

 introdukcja historyczna, w zasadzie po roku 1800introdukcja/inwazja regionalnaRodzina  Milacidae  pomrowcowate
Rząd  Stylommatophora  trzonkooczne
Gromada  Gastropoda  ślimaki
Typ  Mollusca  mięczaki
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

Budapeszt (Węgry), a dla Limax gracilis okolica Tybingi (Niemcy).

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Pochodzenie tego gatunku jest trudne do ustalenia z uwagi na jego predyspozycje do synantropizacji, ale wydaje się, że jego ojczyzną jest panoński obszar dorzecza Dunaju. Wskazują na to jego wymagania ekologiczne w zakresie mikroklimatu i wzniesienia nad poziom morza; większość stanowisk leży między poziomicami 100 i 300 m. n.p.m. (Dvořák i in. 2003). W tym rejonie leżą też stanowiska na Węgrzech (Pintér i Suara 2004) i w Rumunii (Grossu 1993).

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Ślimak nagi. Długość ciała do 70 mm (po zakonserwowaniu ok. 40 mm); szerokość ok. 5 mm; płaszcz stosunkowo mały, zajmuje ok. ¼ długości ciała. Otwór oddechowy w tylnej części płaszcza. Ciało silnie wydłużone, wąskie, stopniowo zwęża się, aż do spiczastego zakończenia, z wyraźnym kilem. Na płaszczu widoczna bruzda w kształcie podkowy otwartej w stronę tyłu. U osobników zakonserwowanych na podeszwie widoczne są dwie podłużne bruzdy oraz poprzeczne zmarszczki ułożone w kształt litery V (Wiktor 2004).

Ubarwienie ciemne, brązowawe lub czarnobrunatne, ale niejednolite, tylko złożone z bardzo gęsto rozmieszczonych ciemnych plamek. Kil zawsze jest jaśniejszy, brudnokremowy, żółtawy lub pomarańczowy, a podeszwa ciemnoszara lub szarożółta, czasem szaropomarańczowa. Głowa i czułki ciemne, a nawet czarne. Śluz gęsty, lepki, ciągnący się nitkowato, pomarańczowożółty. Po podrażnieniu ślimaki wydzielają dodatkowo mleczną wydzielinę.

   
Biologia, ekologia  

Zamieszkuje głównie silnie zdegradowane biotopy - wysypiska śmieci, komposty, środowiska ruderalne i ogrody. W podobnych środowiskach występuje również na obszarach, które wydają się być rodzime dla tego gatunku, jednak tam spotyka się go też w zaroślach krzewów, na rumowiskach skalnych, przy drogach oraz na uprawach, zwłaszcza warzyw, gdzie może wyrządzać szkody.

W Polsce występuje tylko jako synantrop. W naszym klimacie prawdopodobnie nie jest w stanie przezimować, co hamuje jego rozprzestrzenianie się na obszarze naszego kraju, ale lokalnie może przetrwać w sprzyjających okolicznościach nawet kilka lat (Wiktor 2004).

T. budapestensis zamieszkuje głównie niziny i niezbyt wzniesione wyżyny, najwyżej leżące stanowiska w Austrii nie przekraczają 530 m n.p.m. (Reischütz 1986), a w Czechach - 420 m n.p.m. (Dvořák i in. 2003).

W łagodniejszym klimacie, np. w Wielkiej Brytanii, okres rozrodu trwa od listopada do stycznia, a dane z obszaru dawnej Czechosłowacji wskazują na dwa okresy rozrodu - wiosenny i jesienny (Wiktor 1989). Jaja są żółte, skórzaste, o wymiarach 3 × 2,25 mm, ślimak składa je w złogach po 8-15 sztuk, wprost do ziemi (Barker 1999).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

T. budapestensis jest obecnie rozwleczony w Europie i w świecie jako synantrop. Szczególnie licznie występuje na całym obszarze Wielkiej Brytanii i Irlandii, gdzie został przypadkowo introdukowany z początkiem XX wieku (Anderson 1996). Podawany jest również z Hebrydów (Wiktor 1973) i z Islandii, gdzie pojawił się w 1962 roku (Waldén 1966). W środkowo-zachodniej Europie występuje synantropijnie od Kaliningradu, Słowacji i Polski przez południową Bawarię po Holandię i Belgię (http://www.faunaeur.org, Kerney i in. 1983, Dvořák i in. 2003), a we Włoszech został znaleziony tylko w północnej części kraju (dorzecze Padu) (Alzona 1971, Cossignani i Cossignani 1995). Południowe obszary inwazyjne rozciągają się od Macedonii i Bułgarii po Turcję (Wiktor 1971, 1983, 1996; Schütt 2001). Z terytorium dawnej Czechosłowacji T. budapestensis jest znany od końca XIX wieku z dwu stanowisk w Pradze, gdzie został również stwierdzony na kilku innych stanowiskach 50 lat później. Dopiero w latach 60. XX wieku zaczął się szerzej rozprzestrzeniać. Dokładne dane o przebiegu ekspansji w Czechach, na Morawach i Słowacji przedstawione są w pracy Dvořáka i in. (2003). Jest bardzo prawdopodobne, że pierwsze stanowisko T. budapestensis w Polsce, w Cieszynie, związane jest z występowaniem tego gatunku w Darkovie nad Olzą.

Poza Europę T. budapestensis został zawleczony do Nowej Zelandii, gdzie po raz pierwszy stwierdzono go w 1979 roku (Barker 1979), a ostatnio do Ameryki Północnej, skąd (z okolic Waszyngtonu i Filadelfii) podają go Reise i in. (2007).

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

W Polsce znane są do tej pory tylko dwa stanowiska tego gatunku. Po raz pierwszy został stwierdzony w 1960 roku w Cieszynie, na podstawie trzech okazów znalezionych w ogrodzie na stromym zboczu nad Olzą (Wiktor 1967; ozn. jako Milax gracilis). Drugie stanowisko znajduje się we Wrocławiu, w parku na Zalesiu, gdzie w 1971 roku ślimak ten został znaleziony na gruzowisku pomieszanym z ziemią wywiezioną prawdopodobnie z ogródków działkowych (Kosińska 1973). Na obu stanowiskach jest elementem zawleczonym, prawdopodobnie z warzywami i owocami importowanymi z Europy Południowej.

   
Występowanie na terenach chronionych  

Brak danych.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

U nas nie wyrządza szkód, gdyż ma mocno ograniczony zasięg i jest nieliczny, ale w krajach, gdzie występuje masowo, jest poważnym szkodnikiem upraw, uszkadzającym podziemne części roślin, np. bulwy ziemniaka.

   
Prognoza  

Gatunek potencjalnie inwazyjny. Jest prawdopodobne, że jako synantrop będzie rozprzestrzeniał się jeszcze bardziej na terenie naszego kraju, zwłaszcza gdyby założyć ocieplanie się w Europie klimatu.

   
Literatura  
  • http://www.faunaeur.org
  • Alzona C. 1971. Malacofauna italica. Catalogo e bibliografia dei molluschi viventi, terrestri e d'aqua dolce. Atti della Societa Italiana di Scienze Naturali e del Museo Civico di Storia Naturale di Milano, 111: 1-433.
  • Anderson R. 1996. Species Inventory for Northern Ireland Land and Freshwater Mollusca. www.ehsni.gov.uk/pubs/publications/Mollusc.pdf
  • Barker G.M. 1979. The introduced slugs of New Zealand (Gastropoda: Pulmonata). New Zealand Journal of Zoology 6: 411-437.
  • Barker G.M. 1999. Naturalised terrestrial Stylommatophora (Mollusca: Gastropoda). Fauna of New Zealand 38: 1-253.
  • Cossignani T., Cossignani V. 1995. Atlante delle conchiglie terrestri e dulciacquicole Italiane. L'Informatore Picento, Ancona: 1-208.
  • Dvořák L., Čejka T., Horsák M. 2003. Present knowledge of distribution of Tandonia budapestensis (Hazay, 1881) in the Czech and Slovak Republics (Gastropoda: Milacidae). Malakológiai Tájékoztató (Malacological Newsletter) 21: 37-43.
  • Grossu D. 1993. The Catalogue of the Molluscs from Romania. Travaux du Muséum d'Histoire Naturelle Grigore Antipa 33: 291-366.
  • Kerney M.P., Cameron R.A.D., Jungbluth J.H. 1983. Die Landschnecken Nord- und Mitteleuropas. Verlag Paul Parey, Hamburg: 1-384.
  • Kosińska M. 1973. Monacha cartusiana (Müller) i Milax budapestensis (Hazay) - dwa interesujące gatunki w faunie Polski. Przegląd Zoologiczny 17 (1): 59-62.
  • Pintér L., Suara R. 2004. Magyarországi Puhatestűek Katalógusa hazai malakológusok gyűjtései alapjan [Catalogue of Hungarian Molusca]. Magyar Természettudományi Muzéum, Budapest: 1-547.
  • Reischütz P.L. 1986. Die Verbreitung der Nacktschnecken Österreichs (ArionidaeI, Milacidae, Limacidae, Agriolimacidae, Boettgerillidae) (Supplement 2 des Catalogus Faunae Austriae). Sitzungsberichte Abt. I, 195 (1-5): 67-190.
  • Reise H., Hutchinson J.M.C., Robinson D.G. 2007. Two introduced pest slug: Tandonia budapestensis new to the Americas, and Deroceras panormitanum new to the Eastern USA. The Veliger 48 (2):110-115.
  • Schütt H. 2001. Die türkischen Landschnecken 1758-2000. Acta Biologica Bendrodis, Supplementband 4: 1-548.
  • Waldén H.W. 1966. Einige Bemerkungen zum Ergänzungsband zu Ehrmann's "Mollusca", in "Die Tierwelt Mitteleuropas". Archiv für Molluskenkunde 95 (1/2): 49-68.
  • Wiktor A. 1967. Nowe dla Polski ślimaki nagie z rodzin Limacidae i Milacidae (Gastropoda). Fragmenta Faunistica 13: 323-335.
  • Wiktor A. 1971. Die von der Niederländische Biologischen Expedition in die Türkei in 1959 Gesammelten Nacktschnecken (Milacidae und Limacidae, Pulmonata) mit Beschreibung einer neuen Deroceras-Art aus dem Balkan-Gebiet und der Türkei. Zoologische Mededelingen 45 (23): 261-280.
  • Wiktor A. 1973. Die Nacktschnecken Polens. Arionidae, Milacidae, Limacidae (Gastropoda, Stylommatophora). Monografie Fauny Polski 1: 1-182 + 289 figs.
  • Wiktor A. 1983. The slugs of Bulgaria (Arionidae, Milacidae, Limacidae, Agriolimacidae - Gastropoda, Stylommatophora). Annales Zoologici 37 (3): 71-206.
  • Wiktor A. 1989. Limacoidea et Zonitoidea nuda. Ślimaki pomrowiokształtne (Gastropoda: Stylommatophora). Fauna Polski - Fauna Poloniae 12: 1-207.
  • Wiktor A. 1996. The slugs of the former Yugoslavia (Gastropoda terrestria nuda - Arionidae, Milacidae, Limacidae, Agriolimacidae). Annales Zoologici 46 (1-2): 1-110.
  • Wiktor A. 2004. Ślimaki lądowe Polski. Wyd. Mantis, Olsztyn: 1-302.
   
Streszczenie  

Tandonia budapestensis (Hazay, 1881) originates probably from the Pannonian area of the Danube drainage basin, as shown by its microclimatic and altitudinal requirements; most localities are at an altitude of no more than 300-400 m a.s.l. Keeled Slug inhabits mostly strongly degraded biotopes: rubbish dumps, compost heaps, ruderal habitats and gardens, also vegetable and fruit stores. It can damage garden crops. In Poland it was found twice, in Cieszyn and Wrocław. However, Keeled Slug may also occur in other places because this strongly synanthropic snail can be easily dispersed.

   
Opracowanie  Ewa Stworzewicz
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014