Bemisia tabaci Gennadius, 1889
mączlik ostroskrzydły
Cotton Whitefly, Sweet Potato Whitefly, Tobacco Whitefly

 introdukcja bieżąca, ostatnie ćwierćwieczeintrodukcja/inwazja kontynentalna, eurazjatyckiaRodzina  Aleyrodidae  mączlikowate
Rząd  Hemiptera  pluskwiaki
Gromada  Insecta   owady
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

Grecja (opisany jako gatunek inwazyjny).

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Przypuszczalnie południowa Azja (Indie).

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Owad dorosły mierzy około 1 mm długości, samce są nieco mniejsze niż samice. Ciało i obydwie pary skrzydeł pokryte są woskową wydzieliną o barwie białej do jasnożółtej. Puparium (stadium przedimaginalne) B. tabaci ma kształt nieregularnie owalny, o nierównych brzegach, ze zmienną liczbą krótkich, delikatnych szczecin. W tylnej części puparium znajduje się szczelina ogonowa, a zakończenie języczka jest co najmniej 2 razy dłuższe niż szersze.

   
Biologia, ekologia  

Mączlik ostroskrzydły to gatunek polifagiczny występujący najczęściej na roślinach z rodziny Fabaceae, Compositae, Malvaceae, Solanaceae, Euphorbiaceae, Convolvulaceae, Cruciferae. W Polsce jest groźnym szkodnikiem roślin uprawianych pod osłonami, takimi jak sałata, ogórek, pomidor, papryka, gerbera, poinsecja, synningia, hibiskus.

W obrębie gatunku B. tabaci stwierdzono występowanie ras i biotypów identycznych morfologicznie, ale zróżnicowanych pod względem roślin żywicielskich, zdolności przenoszenia wirusów, szkodliwości, zachowania i odporności na insektycydy. Jedna z tych form - tzw. "biotyp B" został uznany za odrębny gatunek B.argentifolii Bellows i Perrin, 1994 (Lipa 1996).

Samice żyją przeciętnie około 60 dni, samce od 9 do 17 dni. Jedna samica w ciągu życia składa do 160 jaj - na dolnej stronie liści, w złożach tworzących charakterystyczne łuki wokół jej ciała. Larwa po wylęgu przemieszcza się na niewielką odległość i osiada na miejscu żerowania, gdzie przechodzi cztery stadia larwalne. Ostatnie z nich to tzw. "puparium", z którego następuje przeobrażenie w postać dorosłą.

Osobniki dorosłe B. tabaci mają ograniczone zdolności lotu, ale małe rozmiary ciała owadów sprzyjają przenoszeniu ich na dość duże odległości przez ruchy powietrza. Wszystkie stadia rozwojowe mogą być łatwo przenoszone wraz z materiałem roślinnym, również na kwiatach ciętych. Jedną z ważniejszych przyczyn rozprzestrzeniania się szkodnika w regionie EPPO jest międzynarodowy handel poinsecją.

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Mączlik ten został opisany w 1889 r. jako szkodnik tytoniu w Grecji. Pięć lat później odnotowano go jako szkodnika na Florydzie, skąd w kolejnych latach rozprzestrzenił się w innych stanach. W latach 1926-1981 mączlik ostroskrzydły notowany był jako sporadyczny szkodnik oraz wektor chorób wirusowych w rejonach tropikalnych. Podczas kolejnych dekad nastąpiło szerokie rozprzestrzenienie się gatunku w różnych strefach klimatycznych. Obecnie gatunek występuje bardzo licznie w Afryce, Indiach, Brazylii, jak też na Sumatrze i Tajwanie oraz w południowej Europie i w szklarniach w kolejnych krajach europejskich; w Europie środkowej pojawił się niemal równocześnie (1987-1992) w Polsce, b. Czechosłowacji i w Niemczech.

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

Do Polski mączlik ostroskrzydły został zawleczony z Europy Zachodniej, prawdopodobnie w 1987 roku, w okolice Szczecina (Baranowski i in. 1988), gdy jeszcze nie rozróżniano obu bliźniaczych gatunków; w tym samym czasie odnotowano go po raz pierwszy z b. Czechosłowacji, a nieco później z Niemiec. Z Pomorza zachodniego, wraz z sadzonkami poinsecji, szkodnik ten został przeniesiony do szklarni w innych rejonach kraju. Być może obecnie występują u nas obie pokrewne formy.

   
Występowanie na terenach chronionych  

Brak informacji.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Nie badano.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Larwy i dorosłe owady wysysają soki z roślin, co prowadzi do ich ogładzania. Podczas żerowania pluskwiaki wydzielają duże ilości spadzi, która jest zasiedlana przez grzyby sadzakowe ograniczające fotosyntezę. Silnie zaatakowane liście opadają, a wzrost roślin jest zahamowany. Ponadto B. tabaci jest wektorem groźnych wirusów roślinnych, mikoplazm i patogenów grzybowych. Zwalczanie B. tabaci jest szczególnie trudne, ponieważ jest to gatunek polifagiczny i szybko wytwarza biotypy odporne na stosowane zoocydy. Aby tego uniknąć lub opóźnić to zjawisko, zaleca się przemienne opryskiwanie preparatami należącymi do różnych grup chemicznych. Wykorzystanie do zwalczania szkodnika kilku entomofagów - m.in. Encarsia formosa Gahan, Encarsia meritoria Gahan, Eretmocerus haldemani Howard oraz pasożytniczych grzybów (Verticillium lecanii) - dawało zmienne wyniki.

Najbardziej zaawansowane badania i wdrożenia biologicznych metod zwalczania B. tabaci w ostatnich latach realizowane są w obszarze śródziemnomorskim, np. w Algierii i Turcji (Benmessaud-Boukhalfa i in. 2000), Portugalii (Ramos i in. 2002), Izraelu (Czosnek i in. 2002) i Francji (Piron i in. 2002), gdyż mączlik ten ma tam dużo większe gospodarcze znaczenie jako szkodnik upraw pomidorów. Niemal wszystkie proponowane tam metody zwalczania stosowane są równocześnie przeciwko Trialeurodes vaporariorum z tej samej rodziny.

W ostatniej dekadzie ubiegłego wieku (1992-2000) w Instytucie Sadownictwa i Kwieciarstwa w Skierniewicach testowano efektywność preparatów neonikotynoidowych przy zwalczaniu szkodników szklarniowych roślin ozdobnych, m.in. przeciwko B. tabaci (Łabanowski i Soika 2001). Bliższe informacje na ten temat w pracach Łabanowskiego (1991); Smith'a i in. (1994), Wolnego i Godawy (1994).

   
Prognoza  

Bemisia tabaci należy u nas do niedawno zawleczonych szkodników, a prognozowanie aktywności tego gatunku przeprowadza się w ramach kompleksowych badań kontrolnych kilku innych gatunków szklarniowych.

   
Literatura  
  • Baranowski T., Kropczyńska D., Czajkowska B., 1988. Bemisia tabaci - potencjalny szkodnik upraw szklarniowych w Polsce. Ochrona Roślin 10: 8-9.
  • Benmessaud-Boukhalfa H., Benmessaud K., Belkacem N., Albajes R. (ed.), Sekeroglu E. 2000. Étude comparative de la répartition spatio-temporelle de deux aleurodes des cultures légumieres [Trialeurodes vaporariorum (Westwood) et Bemisia tabaci (Gennadius)] (Homoptera, Aleyrodidae) sur tomate. IOBC-WBRS Working Group "Integrated Control in Protected Crops, Mediterranean Climate". Proceedings of the meeting, Antalya, Turkey, 24-28 April 2000, Bulletin OILB SRVP 23(1): 125-131.
  • Czosnek H., Ghanim M. 2002. The circulative pathway of begomoviruses in the whitefly vector Bemisia tabaci insights from studies with Tomato yellow leaf curl virus. Annals of Applied Biology 140(3): 215-231.
  • Lipa J. J. 1996. Mączlik srebrzystolistny (Bemisia argentifolii) wydzielony z kompleksu Bemisia tabaci. Ochrona Roślin 6: 10-11.
  • Łabanowski G. 1991. Mączlik poinsecjowy Bemisia tabaci (Gennadius). Ochrona Roślin 1: 26.
  • Łabanowski G., Soika G. 2001. Przydatność preparatów neonikotynoidowych do zwalczania szkodników roślin ozdobnych. Progress in Plant Protection 41(1): 161-169.
  • Piron M., Fallen G., Legac J. 2002. Protection biologique integrée contre Bemisia tabaci. PHM Revue Horticole 438: 48-52.
  • Ramos N. E., Neto A. F., Arsenio S., Mangerico E., Stiger L., Fortunato E., Fernandes J. E., Lavadinho A. M. P., Louro D. 2002. Situation of the whiteflies Bemisia tabaci and Trialeurodes vaporariorum in protected tomato crops in Algarve (Portugal). Proceedings of the EPPO Workshop on tomato yellow leaf curl begomoviruses (TYLCV), Faro, Portugal, 21-23 May 2001. Bulletin OEPP 32 (1): 11-15.
  • Smith I. M., McNamara D. G., Scott R. R., Harris K. M. (eds). 1994. Kwarantannowe Agrofagi Europy. Tłum. J. J Lipa i A. Zych. IKR, Warszawa: 1-1069.
  • Wolny S., Godawa H. 1994. Agrofagi kwarantannowe ustalone przez EPPO. Uzupełnienie nr 14. Ochrona Roślin 5: 20-21.
   
Streszczenie  

Cotton Whitefly Bemisia tabaci Genn. originates probably from southern Asia (India) but it has been described from Greece, already as an invader. It is a polyphagous species occurring on plants representing many families. It was introduced to Poland from Western Europe; first discovered in Western Pomerania (environs of Szczecin) in 1987. From this area Cotton Whitefly was brought with ponsetia seedlings to glasshouses in other regions of the country. Simultaneously, it was found in neighboring countries (Germany and former Czechoslovakia). During feeding these heteropters excrete considerable amounts of honey-dew which is colonized by fungi reducing photosynthesis. The attacked leaves fly down and plant growth is hampered. In addition, Cotton Whitefly is a vector of dangerous viruses and pathogenes of fungi. Chemical control is difficult because B. tabaci quickly develops biotypes that are resistant to the insecticides applied, therefore they should be used alternately. In the last decade of the 20th century, the usefulness of neonicotinoide compounds in controlling these and other glasshouse pests of ornamental plants was tested in Poland. The prognostication of the activity of Cotton Whitefly is part of the comprehensive monitoring of some other glasshouse pests.

   
Opracowanie  Jolanta Kałmuk i Jerzy Pawłowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014