Lasioderma serricorne (Fabricius, 1792)
cygarowiec
Cigarette Beetle, Tobacco Beetle

 introdukcja wczesnohistoryczna, w zasadzie przed rokiem 1800introdukcja/inwazja transoceaniczna, czyli międzykontynentalnaRodzina  Anobiidae  kołatkowate
Rząd  Coleoptera  chrząszcze
Gromada  Insecta   owady
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Uwagi taksonomiczne  W literaturze ochroniarskiej gatunek ten figuruje często pod dwuczłonową nazwą „świdrzyk cygarowiec”. Nie należy jednak używać tego pierwszego członu, gdyż od XIX wieku przypisany jest on w krajowej terminologii taksonomicznej ślimakom z rodziny Clausiliidae (świdrzykowate), a zwłaszcza Clausilia – świdrzyk (ale także pokrewnym rodzajom Cochlodina, Macrogastra i kilku innym z tej rodziny). Z tego powodu stosujemy tu wyłącznie jednoczłonową nazwę „cygarowiec”, odpowiadającą zresztą określeniom w innych językach np.: niem. kleine Tabakkäfer, czy też obie nazwy angielskie.
   
Locus typicus/Terra typica  

Formalnie Europa - opis dotyczy osobników inwazyjnych.

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Sądząc z dość wysokich wymagań termicznych - prawdopodobnie rejony subtropikalne Ameryki Południowej i Środkowej, które są także naturalnym areałem licznych gatunków tytoniu (m.in. Nicotiana tabacum L. i N. rustica L.).

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Długość ciała 3,5-4 mm (Dominik 1955); podawane są również wielkości: 2-4 mm. Samice są nieco większe od samców. Ubarwienie rudo-brunatne, nogi i czułki żółte. Wierzch ciała owłosiony jaśniej niż tło.

   
Biologia, ekologia  

Znana tylko z obserwacji dokonanych w warunkach magazynowych itp., np. w suszarniach ziół, na zapleczu aptek zielarskich, w naukowych kolekcjach zielnikowych. Osobniki dorosłe nie pobierają pokarmu i żyją około 6 tygodni, największą aktywność wykazując wieczorami i nocą. Samice składają ok. 100 jaj - bezpośrednio na produktach, którymi żywią się larwy. Są to tytonie surowe i wyroby tytoniowe, także orzechy, ryż, susz owocowy, ziarno kakaowe, kawa niepalona, zioła lecznicze i przyprawowe, drożdże, a nawet suszone ryby i tekstylia z włókien naturalnych. Dla pełnego rozwoju niezbędna jest temperatura co namniej 21°C. W optymalnych warunkach pełny rozwój jednego pokolenia wynosi ok. 10 tygodni (Zacher 1927).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Pojawienie się Lasioderma serricorne w Europie było zapewne opóźnioną o 200 lat konsekwencją przywożenia tytoniu z Ameryki, co rozpoczęło się w XVI wieku. Chrząszcz ten nie był jeszcze znany Linneuszowi, więc jego zauważenie trzeba raczej odnieść do późnych dekad XVIII wieku. Powiązanie tego gatunku ze składowanym tytoniem dostrzeżono w pierwszej połowie XIX wieku, o czym świadczą synonimiczne i niepełnoprawne nazwy z 1832 i 1852 r. Większość najstarszych stanowisk europejskich to miasta portowe, do których najczęściej zawijały frachtowce z ładunkami amerykańskimi. W miarę rozwoju uprawy tytoniu w Europie i na Bliskim Wschodzie kolejne stanowiska L. serricorne odnosiły się także do suszarni i magazynów tego półproduktu oraz przetwórni i detalicznych punktów sprzedaży. W mniejszym stopniu gatunek ten zagrażał suszarniom i składom ziół leczniczych i przyprawowych, ale sygnalizowano jego obecność na zapleczu aptek, w których pakowano półprodukty zielarskie. Znajdowano go także w starych zielnikach. Obecnie gatunek ten występuje synantropijnie we wszystkich zamieszkałych rejonach globu. W Europie sięga na północ do równoleżnika 65°N (w Fennoskandii: Lindroth 1960, Lundberg 1995).

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

W naszych obecnych granicach ekspansja L. serricorne nastąpiła w dwóch etapach czasowych i dwiema różnymi drogami. Od połowy XIX wieku notowany był wielokrotnie w większych miastach Śląska (pierwsze stwierdzenie miało miejsce w Raciborzu - Kelch 1852), co związane było zapewne z przewozami tytoniu (i/lub ewentualnie innych produktów) drogą lądową. Z zawleczeniem drogą morską łączyć można dopiero późniejsze o trzy dekady doniesienie z rejonu Gdańska (Helm 1881). Regularne informacje służb kwarantannowych działających w drugiej połowie XX wieku wykazują obecność tego gatunku w ładunkach frachtowców zawijających do portów w Gdyni, Gdańsku i Szczecinie (Kamiński 1972). Stwierdzano go np. w ziarnie kawy z Angoli, w makuchach z Indii i Turcji oraz w śrucie z Indii i Sudanu (Antoszczyszyn 1980).

   
Występowanie na terenach chronionych  

Brak informacji.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Badania dotyczące powyższych zagadnień są bardzo zaawansowane, gdyż inspiruje je i sponsoruje bogaty przemysł tytoniowy. Ze względu na charakter użytkowy produktu preferowana jest profilaktyka oraz zwalczanie metodami biologicznymi lub fizycznymi, a nie chemicznymi. W dotychczasowych warunkach klimatycznych Polski nie był groźnym szkodnikiem, a w celu zwalczania wystarczyło poddawać produkty działaniom niskich temperatur (Niewiada 2002). Ocieplenie klimatu może jednak bardziej uaktywnić cygarowca i wówczas trzeba będzie stosować radykalniejszą metodę.

Obok przemysłu tytoniowego - profilaktyką i metodami zwalczania L. serricorne może być zainteresowana branża farmaceutyczna, a konkretnie suszarnie i przetwórnie ziół leczniczych w obszarze śródziemnorskim. Na wydziale rolniczym Uniwersytetu Kairskiego wypróbowano z powodzeniem stosowanie mieszaniny 4 gazów (w tym 80% CO2) w temperaturze 28-35°C przy zwalczaniu tego gatunku w magazynach zielarskich, w których przechowywano suszone kwiaty rumianku (Hashem i in. 2002).

   
Prognoza  

L. serricorne pozostanie zapewne w Polsce - jak i w całej Europie - stałym synantropijnym elementem przetwórni i magazynów przemysłu tytoniowego, a także - być może - w suszarniach i przechowalniach ziół leczniczych i przyprawowych. Jeśli w wyniku ociepleń wykazywać będzie tendencje ekspansywne, to obszarem docelowym inwazji mogą stać się rejony wschodnie naszego kraju oraz Białoruś i Litwa, skąd ten gatunek nie był dotychczas raportowany.

   
Literatura  
  • Dominik J. 1955. Kołatki - Anobiidae. W: Klucze do oznaczania owadów Polski, część XIX, zeszyt 41. Polski Związek Entomologiczny, PWN, Warszawa: 1-69.
  • Hashem M.Y., Stengard-Hansen L. 2002. Controlling insect pests of stored medicinal plants by controlled atmospheres. In: Adler C., Navarro S., Scholler M. (eds) Proceedings of the IOBC-WPRS Working Group "Integrated Protection in Stored Products", Lisbon, Portugal, 3-5 September, 2001. Bulletin OILB-SROP., 25: 3, 199-206.
  • Helm O. 1881. [In der Provinz Westpreussen gefangene Käfer]. Schriften der Naturforschenden Gesellschaft in Danzig (N.F.) 5 (1-2): 304-305.
  • Kamiński E.1972. Choroby, szkodniki i chwasty zarejestrowane na towarach pochodzenia roślinnego przy wwożeniu ich do Polski w latach 1967-1969. Biul. IOR, Poznań, 53: 33-93.
  • Kelch A. 1852. Grundlage zur Kenntniss der Käfer Oberschlesiens etc. (Progr. 1846.) Erster Nachtrag. In: Zu den öffentlichen Prüfung aller Klassen des Königlichen Gymnasiums zu Ratibor und der Entlassung der Abiturienten den 5. und 6. April ladet ergebenst ein das Lehrer-Collegium. Ratibor: 6-19.
  • Lindroth C.H. (ed.) 1960. Catalogus coleopterorum Fennoscandiae et Daniae. Entomologiska Sällskapet i Lund: 1-478 + mp. nlb.
  • Lundberg S. 1995. Catalogus coleopterorum Sueciae. Naturhistoriska Riksmuseet. Entomologiska Föreningen. Stockholm: 1-224.
  • Niewiada A. 2002. Powakacyjna niespodzianka - świdrzyk cygarowiec. Ochrona Roślin 46 (9): 21-22.
  • Zacher F. 1927. Die Vorrats-, speicher- und Materal-Schädlinge und ihre Bekämpfung. Parey, Berlin: 1-366.
  • Zacher F. 1942. Beobachtungen über Verbrewitung und Auftreten von Vorratsschädlingen. Zeitschrift für Hygienische Zoologie 34 (5): 63-78.
   
Streszczenie  

Lasioderma serricorne (Fabr.) - Cigarette Beetle - originated in tropical America and neighboring areas of North America. From there, probably already at the end of the 18th century, it arrived to European sea-ports with freights of tobacco and then it was described, already as an invader. In Europe this species occurs not only in tobacco stores but also in stores of other raw materials and products of plant origin (medicinal and seasoning herbs, dried fruits, rice, nuts, yeast, fabrics of natural fiber), and exceptionally also in stores of yeast and dried fish. Only larvae are feeding; adult individuals do not take food. In Poland the species was found for the first time in Silesia in the mid-19th century. In the later part of the 20th century Cigarette Beetle was regularly found in cargos of freighters entering the ports of Gdańsk, Gdynia and Szczecin, among others in coffee beans, oil-cake and bruised grain from Africa and Asia. Cigarette Beetle has high temperature requirements and in Europe no spontaneous flights of these species beyond closed store rooms have been observed so far.

   
Opracowanie  Jolanta Kałmuk i Jerzy Pawłowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014