Lucilla singleyana (Pilsbry, 1889)
krążałek gładki
Smooth Coil lub Singley's Subterranean Discus Snail

 introdukcja bieżąca, ostatnie ćwierćwieczeintrodukcja/inwazja transoceaniczna, czyli międzykontynentalnaRodzina  Helicodiscidae  
Rząd  Stylommatophora  trzonkooczne
Gromada  Gastropoda  ślimaki
Typ  Mollusca  mięczaki
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

New Braunfels, Comal Country, Texas (USA).

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Wschodnia część Ameryki Północnej. Znalezione w Austrii, Niemczech i na Słowacji w osadach mioceńskich i plio-plejstoceńskich formy Helicodiscus (Hebetodiscus) sugerują, że ślimak ten mógłby również być wymarłym elementem rodzimym w malakofaunie Europy (Ložek 1964, Frank i Rabeder 1996).

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Szerokość muszli: 2-2,4 mm, wysokość muszli: 0,9-1,2 mm; muszla spłaszczona, złożona z 4-4½ wypukłych skrętów, z których ostatni jest niewiele szerszy od przedostatniego. Brzeg otworu ostry, bez wargi. Dołek osiowy szeroki, miseczkowaty, zajmuje około 1/3 szerokości muszli. Muszla cienka i niemal przezroczysta, barwy białawej lub żółtawo-miodowej. Powierzchnia gładka i błyszcząca, z ledwo zaznaczonymi liniami przyrostu, pozbawiona mikrorzeźby spiralnej.

Przez długi czas uważano, że Helicodiscus singleyanus występuje w dwóch formach - nominatywnej H. s. singleyanus (Pilsbry, 1890) i H. s. inermis (Baker, 1929). Europejskie populacje zaliczane są do H. s. inermis. Jednak podział ten budzi wątpliwości i do czasu rewizji rodzaju opartej na cechach anatomicznych powinno się obie te formy traktować jako jeden gatunek (Barker 1999).

   
Biologia, ekologia  

Helicodiscus singleyanus prowadzi ukryty, podziemny tryb życia, co w połączeniu z jego bardzo małymi rozmiarami sprawia, że żywe osobniki są dość rzadko znajdowane. Częściej można znaleźć jego puste muszle, zwłaszcza w napływkach.

Stanowiska w Szwajcarii sugerują, że ślimak ten żyje na stanowiskach dość suchych, o podłożu wapiennym (kamienne terasy i mury winnic), w towarzystwie innych sucholubnych i stepowych gatunków (Čejka i in. 2006).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

H. singleyanus został po raz pierwszy znaleziony w Europie w latach 40. XX wieku w Holandii, ale zidentyfikowano go dopiero kilkanaście lat później (Kuiper 1956). W latach 60. i 70. był już podawany z 25 stanowisk z Holandii, Belgii, Niemiec, Wielkiej Brytanii, Austrii, Szwajcarii, Hiszpanii, dawnej Czechosłowacji i Węgier (Flasar 1977). Uważano go za element północnoamerykański zawleczony do Europy, gdyż wcześniej znany był ze wschodniej części Stanów Zjednoczonych, a większość europejskich stanowisk reprezentowała środowiska synantropijne, zarówno zamknięte (szklarnie), jak i otwarte (parki, ogrody i sąsiednie łąki). Jednak już wtedy ślimaka znaleziono również w kilku miejscach sprawiających wrażenie biotopów naturalnych, a w dodatku puste muszle H. singleyanus znajdowano również w napływkach. Znalezienie jego muszli w osadach wczesnoplejstoceńskich na Słowacji (Ložek 1964) nasunęło przypuszczenie, że może być elementem rodzimym w malakofaunie Europy. Żywe osobniki tego ślimaka zostały znalezione na obszarze Słowacji dopiero kilka lat temu (Čejka 2000). W Republice Czeskiej podawany jest z dwóch stanowisk w otwartym terenie (Juřičková 1998) oraz z cieplarni ogrodu botanicznego w Pradze (Horsák i in. 2004).

W północnej części Szwajcarii ostatnio znaleziono go na trzech stanowiskach, w różnych biotopach: w lesie, ogrodzie oraz na obszarze upraw rolniczych (Rüetschi 2001). Natomiast w Austrii został znaleziony w ruinach kilku zamków, a żyjące osobniki - w enklawie leśnej na obszarze rolniczym (Jauernig 1995).

H. singleyan został zawleczony również do Nowej Zelandii (na przełomie lat 60. i 70.), gdzie obecnie jest szeroko rozprzestrzeniony (Barker 1999).

Analiza europejskich stanowisk tego ślimaka skłania do przypuszczenia, że część z nich może być pozostałością szerszego pierwotnie zasięgu, obejmującego Amerykę Północną i Europę, ale równocześnie część stanowisk może być wynikiem wtórnej kolonizacji inwazyjnej (Riedel i Wiktor 1974, Schlickum 1979, Čejka i in. 2006).

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

W Polsce pierwszy raz odnotowany został z Ogrodu Botanicznego we Wrocławiu (Kosińska 1979), ale spodziewany był już wcześniej (Riedel i Wiktor 1974). Drugie jego stanowisko podawane jest z Puszczykowa k. Poznania (Koralewska-Batura 1992). O ile we Wrocławiu ślimak ten został znaleziony w próbce ziemi pochodzącej z Ogrodu Botanicznego, to stanowisko w Puszczykowie wydaje się nie mieć bliskiego związku z hodowlą roślin egzotycznych. Jego muszle znaleziono w ściółce spod topoli rosnącej między ulicą a polem uprawnym.

Ostatnio znaleziony został w kilku innych miejscach na południu Polski w warunkach zbliżonych do naturalnych (S. W. Alexandrowicz - inf. ustna).

   
Występowanie na terenach chronionych  

Brak informacji.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Nie stwierdzono wpływu ani szkodliwości.

   
Prognoza  

Prawdopodobnie jest o wiele częstszym gatunkiem w naszej malakofaunie, niż sądzono dotychczas. Ze względu na bardzo małe rozmiary może być nieświadomie przenoszony z ziemią i roślinami w inne miejsca.

   
Literatura  
  • Barker G.M. 1999. Naturalised terrestrial Stylommatophora (Mollusca: Gastropoda). Fauna of New Zealand 38: 1-253.
  • Čejka T. 2000. First record of the land snail Helicodiscus (Hebetodiscus) singleyanus inermis (Gastropoda, Punctidae) in Slovakia. Biologia, Bratislava 55 (5): 475-476.
  • Čejka T., Dvořák L., Horsák M. 2006. Malakologické novinky na Slovensku v poslednom štvrtstoročí. Malakologický bulletin 14: 1-6.
  • Falkner G., Bank R.A., von Proschwitz T. 2001. Checklist of the non-marine Molluscan Species-group taxa of the States of Northern, Atlantic and Central Europe (CLECOM 1). Heldia 4: 1-76.
  • Flasar I. 1977. Helicodiscus (Hebetodiscus) singleyanus inermis H. B. Baker, 1929, in der Tschechoslowakei (Gastropoda, Endodontidae, Helicodiscinae). Malakologische Abhandlungen 5 (17): 237-242.
  • Frank C., Rabeder G. 1996. Helicodiscus (Hebetodiscus) sp. (Pulmonata, Gastropoda) im Pliozän und Pleistozän von Österreich. Beiträge zur Paläontologie 21: 11-19.
  • Horsák M., Dvořák L., Juřičková L. 2004. Greenhouse gastropods of the Czech Republic: current stage of research. Malakológiai Tájékoztató 22: 141-147.
  • Jauernig P. 1995. Faunistic, biological and ecological studies on the terrestric gastropod fauna of the three Lower Austrian ruins with regard of the surrounding biotopes and the accompanying fauna. Ph. D. thesis. University of Vienna, 1-125. (http://radawana.cg.tuwien.ac.at/~pj/ruinen.htm)
  • Juřičková L. 1998. Molluscs of Hradec Králové (East Bohemia, Czech Republic). Acta Musei Reginaehradecensis, Ser. A 26: 101-172 (in Czech).
  • Koralewska-Batura E. 1992. Mięczaki Mollusca Wielkopolski. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Seria Zoologia 18: 1-41.
  • Kosińska M. 1979. Mięczaki Wrocławia. Acta Universitatis Wratislaviensis No 437, Prace Zoologiczne 9: 9-40.
  • Kuiper J.G.J. 1956. Helicodiscus (Hebetodiscus) singleyanus inermis H.B. Baker, neu für die europäische Fauna. Archiv für Molluskenkunde 85 (4/6): 163-169.
  • Ložek V. 1964. Quartärmollusken der Tschechoslowakei. Rozpravy Ústředniho ústavu geologického 31: 1-374, Praha.
  • Riedel A., Wiktor A. 1974 Arionacea - ślimaki krążałkowate i ślinikowate (Gastropoda: Stylommatophora). PAN Instytut Zoologii, PWN, Warszawa, Fauna Polski - Fauna Poloniae 2: 1-140.
  • Rüetschi J. 2001. Which is the most frequent species of gastropods in the Canton of Aargau (northern Switzerland)? New discoveries with a new sampling method. Abstracts, World Congress of Malacology 2001, Vienna, Austria, 300.
  • Schlickum W.R. 1979. Helicodiscus (Hebetodiscus), ein altes europäisches Faunenelement. Archiv für Molluskenkunde 110 (1/3): 67-70.
   
Streszczenie  

Helicodiscus singleyanus (Pilsbry, 1890) has been known in Europe from the mid 20th century. At first, it was believed that the species had been brought from the eastern part of North America because most of its localities represented synanthropic habitats. In the 1970s Smooth Coil was already noted in many sites in Europe, also in nearly natural biotopes, and its empty shells were found in alluvia. In Poland, it has been known since 1979. As its shells were found in the Early Pleistocene deposits in Slovakia (Ložek 1964), one may suppose that, irrespective of the contemporary introductions, the snail might have been a native element in the malacofauna of Europe. Because of its small size and a hidden, underground mode of life, Smooth Coil has no harmful influence on ecosystems and native species.

   
Opracowanie  Ewa Stworzewicz
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014