Nectarosiphon persicae (Sulzer, 1776)
mszyca brzoskwiniowa
Peach Aphid oraz liczne synonimy http://www.cabicompendium.org

 introdukcja historyczna, w zasadzie po roku 1800introdukcja/inwazja kontynentalna, eurazjatyckiaRodzina  Aphididae  mszycowate
Rząd  Hemiptera  pluskwiaki
Gromada  Insecta   owady
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

Formalnie Europa, skąd został gatunek opisany w XVIII wieku (Sulzer 1776) już jako inwazyjny.

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Prawdopodobnie palearktyczna część Azji południowo-wschodniej (głównie Chiny), gdyż z tego obszaru pochodzą główni ("zimowi") żywiciele/gospodarze.

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Długość ciała 1,8-2,5 mm, szerokość odwłoka 0,9-1,0 mm; anteny długie, dochodzące do rurek odwłokowych. W zakresie ubarwienia notuje się trzy formy: zielone, żółte i czerwone. Osobniki bezskrzydłe barwy bladozielonej, z czerwonawymi oczami i stawami odnóży; osobniki uskrzydlone (rozpiętość skrzydeł do 8 mm) mają ciemną (prawie czarną) głowę i tułów, a na odwłoku brunatnawą plamę centralną i ciemne przepaski.

   
Biologia, ekologia  

Gatunek różnodomny i holocykliczny (u nas często anholocykliczny, czyli niepełnocykliczny). W pełnym cyklu żywicielem i gospodarzem zimowym tej mszycy są pochodzące z Chin drzewa owocowe z rodziny różowatych - brzoskwinia (Prunus persica) i morela (Prunus armeniaca lub krzew z rodziny psiankowatych - kolcowój - Lycium halimifolium Mill. (śródziemnomorskiego pochodzenia). Znaczna liczba synonimów i nazw lokalnych świadczy o możliwościach przystosowawczych tego gatunku. Jednak tylko dla formy zimującej na kolcowoju opisany był takson niższej rangi N. p. dyslycialis (Müller, 1955), a w przypadku formy letniej preferującej tytoń wyróżniono formalnie podgatunek N. p. nicotianae (Blackman, 1987).

Zimują jaja złożone jesienią. Wiosną na liściach drzew żywicielskich rozwijają się generacje partenogenetyczne, które żerują pojedynczo, nie tworząc zwartych skupień. Już w drugim pokoleniu mogą pojawić się osobniki uskrzydlone, które migrują na liczne gatunki żywicieli letnich, głównie z rodziny psiankowatych (w tym ziemniak, pomidor, tytoń) i krzyżowych (w tym rzepak), ale także na kukurydzę, buraki i wiele roślin zielnych (np. Plantago media, Senecio vulgaris, Taraxacum officinale, Asparagus officinalis i in); na nich rozwijać się może kilka generacji. Jesienią mszyce przelatują na żywicieli (gospodarzy) zimowych i wówczas pojawia się pokolenie płciowe; po kopulacji samice składają jaja. W cyklu niepełnym tylko postaci dzieworodne zimują w szklarniach, gdzie żerują, a pokolenie uskrzydlone wylatuje wiosną na uprawy polowe (Szelegiewicz 1960, 1968b; Wnuk 1994).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Początek i przebieg inwazji poza Europą - nieznany, ale poszlaką może tu być pochodzenie z Chin głównych drzewiastych żywicieli z rodzaju Prunus (brzoskwinia - P. persica i morela - P. armeniaca) - gdyż tam były uprawiane już 4 tys. lat temu i jeszcze we wczesnej starożytności przeniesione zostały na Bliski Wschód (Persja, Armenia), a w czasach rzymskich do krajów śródziemnomorskich. Do pozostałych części Europy mszyca zawlekana była prawdopodobnie wielokrotnie z owocami lub sadzonkami w erze nowożytnej, najczęściej transportem morskim, w mniejszym stopniu lądowym. Zapewne na tym obszarze nastąpił w XVIII lub XIX wieku związek tej nadrzewnej mszycy z uprawami ziemniaka, jako żywiciela letniego. Obecnie gatunek ten jest traktowany jako kosmopolityczny (Szelegiewicz 1968b), w wyniku zawleczenia do strefy umiarkowanej większości kontynentów. W Europie południowej może być uważany za paleoinwadera (A) kontynentalnego (C) lub regionalnego (R); stąd został zawleczony na inne kontynenty.

W niektórych krajach Europy Środkowej N. persicae nie był wyróżniany, gdyż występują tu trzy inne, bardzo podobne morfologicznie gatunki; np. mszycę tę z Niemiec podano dopiero w 1996 r.; chociaż dużo wcześniej była rozpoznana w Austrii i Szwajcarii, a w Fennoskandii stwierdzano ją do szerokości 66°N (Ossiannilsson 1969) Natomiast brak jej w katalogu Šefrovej i Laštůvki (2005) może oznaczać, że w Czechach uznano ją za gatunek rodzimy, gdyż m.in. 10 lat wcześniej była wykazana jako pospolita na Chenopodium sp. w rezerwacie biosfery Palava (Holman 1995).

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

Na naszym obszarze omawiany gatunek najwcześniej odnotowany był na Dolnym Śląsku (Wrocław - Grube 1866) i jest to jedyna informacja z XIX wieku, co - wobec braku materiału dowodowego - może być uznane za błąd determinacyjny. Dopiero po zorganizowaniu państwowego systemu ochrony roślin w okresie międzywojennym okazało się, iż gatunek występuje regularnie w kilku regionach kraju (Judenko 1930, Minkiewicz 1935, 1937; Ruszkowski 1935, Ruszkowski i Strawiński 1935). W okresie powojennym liczba znanych stanowisk powiększyła się znacznie i objęła obszar niemal całego kraju, z wyjątkiem północnego wschodu i wyższych części gór (Strawiński 1950, Siemaszko 1952, Wengris 1959, Gabriel 1959, 1961; Janiszewska-Cichocka 1966; Szelegiewicz 1960, 1964, 1968 i in.). Stwierdzono też (Szelegiewicz 1960), iż w Polsce S. persicae może zimować na trzech innych przedstawicielach rodzaju Prunus, m.in. na czeremsze amerykańskiej - P. serotina, natomiast w sezonie wegetatywnym mszyca ta notowana była na 18 gatunkach roślin zielnych (Szelegiewicz 1968).

   
Występowanie na terenach chronionych  

Mszyca brzoskwiniowa stwierdzona była w rezerwacie kserotermicznym w Krzyżanowicach na Ponidziu i w otulinie Wolińskiego Parku Narodowego (Szelegiewicz 1960, 1968a,b); odnotowano jej obecność także w rezerwatach przyrody w Czechach (Holman 1995) i we Francji.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Gatunek ma znaczenie gospodarcze pośrednie, głównie jako nosiciel ok. 100 chorób wirusowych porażających np. pędy ziemniaczane i innych okopowych oraz warzyw i roślin ozdobnych. Mszyca ta dlatego została zaliczona w 1958 r. do 12 najważniejszych wówczas szkodników objętych obowiązkową sygnalizacją koordynowaną przez Instytut Ochrony Roślin w Poznaniu za pośrednictwem 13 terenowych punktów sygnalizacyjnych (Instytut Ochrony Roślin 1961). Natomiast żerowanie bezpośrednie (wysysanie i niszczenie tkanki liściowej) dopiero przy skupieniu ok. 35 osobników na liściu może wyrządzić szkody sięgające 25% (Wnuk 1999). Profilaktyczne zwalczanie mszycy w uprawach ziemniaków realizuje się preparatami fosforoorganicznymi i może być połączone z opryskiwaniem stosowanym przeciwko stonce ziemniaczanej; stosuje się również opryskiwanie karboliną sadowniczą drzew brzoskwiniowych w sąsiedztwie plantacji, celem zniszczenia jaj mszycy i pierwszych wylęgłych larw (Hinfner i Csák 1965). Profilaktyczne spryskiwanie dużych plantacji ziemniaków wykonuje się wówczas, gdy wzejdzie 80% roślin; zabezpiecza ono przed wirusami przenoszonymi przez formy bezskrzydłe, natomiast nie przeciwdziała wirusom przenoszonym przez postacie uskrzydlone. Ewentualne zabiegi interwencyjne przeciwko tym drugim dokonuje się po ustaleniu terminu wylotu, w czym pomocne są tzw. "żółte miski" (szalki Moerickego), których zawartość musi być jednak perfekcyjnie sprawdzona w laboratorium, gdyż obok N. persicae mogą być schwytane trzy pozostałe podobne gatunki, nie żyjące na ziemniakach (Szelegiewicz 1960). Zamiast preparatów chemicznych można stosować opryskiwanie olejami mineralnymi (Wnuk 1999).

Zbyt częste dokonywanie oprysków może jednak prowadzić do wytworzenia się genetycznych (?) form odpornych na większość używanych zwykle insektycydów, co stwierdzono w 1997 r. w Anglii i w 2001 r. w Polsce, w okolicach Słupska (Hurej 2005). Dlatego zaleca się dokładne rozpoznanie zagrożenia, m.in. sprawdzenie obecności wrogów naturalnych mszyc (biedronki, bzygi, złotooki, parazytoidy) i ich liczebności na plantacji, która w wielu przypadkach może zastąpić zabiegi chemiczne. W razie niekwestionowanej konieczności oprysków zaleca się rotację preparatów o różnych mechanizmach działania (Wnuk 1999).

   
Prognoza  

Niewielka dotychczas częstotliwość występowania mszycy brzoskwiniowej może wskazywać na umiarkowaną stabilizację tego gatunku w naszych warunkach, co jednakże może się zmienić w wyniku zmian klimatu i zwiększenia liczby uprawianych amatorsko brzoskwiń i moreli.

   
Literatura  
  • Gabriel W. 1959. Badania wstępne nad korelacją pomiędzy ilością mszyc a rozprzestrzenianiem się chorób wirusowych ziemniaka. Rocznik Nauk Rolniczych, Warszawa, 79: 797-821.
  • Gabriel W. 1961. Znaczenie niektórych gatunków mszyc w rozprzestrzenianiu chorób wirusowych ziemniaka. Rocznik Nauk Rolniczych, Warszawa, 83: 463-504.
  • Grube A.E.1866. Ueber die im October d. J. in Breslau beobachteten Aphidenwärme (Aphis Dianthi Schr.). Jahresbericht der Schlesischer Gesellschaft der Vaterlandischen Cultur, Breslau, 43: 66-68.
  • Hinfner K., Csák Z. 1965. Atlas chorób i szkodników ziemniaka. Drugie wydanie. Akadémiai Kiadó Budapest, PWRiL, Warszawa: 1-120.
  • Holman J. 1995. Sternorrhyncha: Aphidinea. [w:] R. Rozkošny & J. Vanhara (red.), Terrestrial Invertebrates of the Palava Biosphere Reserve of UNESCO, I. Folia Facultatis Scientiarum Naturalium Universitatis Masarykianae Brunensis, Brno, Biol., 92: 189-200. http://www.cabicompendium.org/NamesLists/CPC/Full/MYZUPE.htm 2008.
  • Hurej M. 2005. Odporność mszycy brzoskwiniowej na insektycydy. Ochrona Roślin, Kraków, 50(3): 23-25.
  • Instytut Ochrony Roślin 1961. Organizacja służby prognoz, sygnalizacji i rejestracji w Polsce w 1960 r. Biuletyn Instytutu Ochrony Roślin, Poznań, 11: 3-7.
  • Janiszewska-Cichocka E. 1966. Mszyce (Homoptera, Aphidodea) roślin sadowniczych Polski. III. Gatunki występujące na Prunoidea. Fragmenta faunistica, Warszawa, 13: 33-49.
  • Judenko E. 1930-1931. Materjały do fauny mszyc (Aphididae) okolic Puław z uwzględnieniem ich biologii. 1-2. Polskie Pismo Entomologiczne, Lwów, 9: 129-186, 10: 102-118.
  • Minkiewicz S. 1935. Szkodniki sadów obserwowane w Polsce w r. 1933. Rocznik Ochrony Roślin, Warszawa, (B), 2: 119-160.
  • Minkiewicz S. 1937. Szkodniki sadów obserwowane w Polsce w r. 1934. Rocznik Ochrony Roślin, Warszawa, (B), 3: 33-66.
  • Ossiannilsson F. 1969. Catalogus Insectorum Sueciae XVIII. Homoptera: Aphidoidea. Opuscula entomologica, XXXIV, 1-2: 35-72.
  • Ruszkowski J.W. 1935. Szkodniki roślin polnych i warzywnych obserwowane w r. 1931, 1932 i 1933. Rocznik Ochrony Roślin, Warszawa, (B), 2: 48-80.
  • Ruszkowski J.W., Strawiński K. 1935. Rośliny ozdobne i lekarskie obserwowane w Polsce w latach 1931-1933. Rocznik Ochrony Roślin, Warszawa (B), 2: 161-176.
  • Šefrová, H., Laštůvka Z. 2005. Catalogue of alien animal species in the Czech Republic. Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis, Brno, 53(4): 151-170.
  • Siemaszko J. 1952. Badania nad mszycami ziemniaczanymi. Rocznik Nauk Rolniczych, Warszawa, 64: 95-135.
  • Strawiński K. 1950. Owady przenoszące wirusy spotykane na terenie województwa lubelskiego. Annales UMCS, E, Lublin, 5: 251-275.
  • Sulzer J.H. 1776. Abgekürzte Geschichte der Insekten nach dem Linnaeischen System. 2. Wintherthur. 27+274.
  • Szelegiewicz H. 1960. Uwagi o mszycy brzoskwiniowej - Myzus persicae (Sulz.) Polskie Pismo Entomologiczne, Wrocław, (B), 19-20: 267-272.
  • Szelegiewicz H. 1968a. Mszyce (Homoptera, Aphididae) Doliny Nidy. Fragmenta Faunistica, Warszawa, 11: 233-254.
  • Szelegiewicz H. 1968b. Mszyce - Aphidodea. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 21, 4: 1-316.
  • Wengris J. 1959. Z badań nad dynamiką populacji mszyc na ziemniakach, ewentualnych przenosicieli wirusów na Śląsku Górnym i Cieszyńskim. Polskie Pismo Entomologiczne, Wrocław, (B), 15-16: 183-209.
  • Wnuk A. 1999. Entomologia dla rolników. Część 2. Szczegółowa. Wydanie 2. poprawione. Akademia Rolnicza im. H. Kołłątaja w Krakowie, Kraków: 1-267.
   
Streszczenie  

Nectarisiphon persicae (Sulz.) - Peach Aphid originated probably from the south-eastern part of Palearctic Asia though it was described in the 18th century from Europe where it was brought with imported peach and apricot fruits and seedlings in ancient and Medieval times. In Poland it was first noted from Lower Silesia in the later part of the 19th century. When after World War II the state system of plant protection and signaling was organized in Poland, it appeared that this aphid occurred regularly in the central part of the country. In Poland the parthenogenetic generation hatches from eggs that were laid in autumn on fruit trees and overwinter. Winged individuals may appear in the second generation and migrate to summer hosts, usually representatives of the family Solanaceae (e.g. potato, tomato, tobacco plant) and Cruciferae (e.g. rape) but also corn, beet and some herbaceous plants. In autumn aphids fly to winter hosts and then the sexual generation appears; after copulation females lay eggs that overwinter. During the incomplete development cycle, parthenogenetic forms hibernate in glasshouses and winged generation flies in spring on field crops. Formerly, chemical control of Peach Aphid was in use but now the preferred method is biological control (predatory insects and parasitoids). Currently, it seems that the Peach Aphid population in Poland is moderately stable but this situation may change due to climate warming and an increase in the area of peach and apricot orchards.

   
Opracowanie  Jerzy Pawłowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014