Lithoglyphus naticoides pierwotnie zamieszkiwał duże, wolno płynące rzeki w zlewisku Morza Czarnego, zlewnię Dniepru, Dunaj od ujścia do Regensburga (Ratyzbony) w płd. Niemczech, oraz rejon Morza Azowskiego. Odosobniony pogląd Ehrmanna (1956), że tereny wschodniej Polski (wraz z dorzeczem Wisły), Prusy Wschodnie oraz Litwa należą do naturalnego areału tego gatunku, został skrytykowany przez Nowaka (1971). Ślimak ten jest też znany z osadów młodszego trzeciorzędu i z warstw interglacjałów plejstoceńskich. Jego zasięg obejmował tereny obecnej Polski, a także Czech (Morawy), Węgier, północnych i południowych Niemiec, Holandii, obszar Ukrainy, Białorusi, Powołża i okolice Moskwy (Thienemann 1950, Žadin 1952, Ehrmann 1956, Nowak 1971, Goreckij 1966, Krolopp 2003).

Niewielki ślimak - wysokość muszli 7-11 mm, szerokość 6-10 mm (Žadin 1952, Piechocki 1979). Muszla kulisto-stożkowata o niskiej (ok. ¼ wysokości muszli), zaostrzonej skrętce; liczba skrętów 4-5, ostatni silnie rozdęty. Muszla zamykana jest wieczkiem, dołka osiowego brak. Otwór muszli duży, jajowaty; kolumienkowy brzeg otworu z wyraźną, silnie zgrubiałą wargą, brzeg zewnętrzny ostry. W budowie muszli wyraźnie zaznaczony jest dymorfizm płciowy - u samców zewnętrzna krawędź otworu muszli jest wyciągnięta ku przodowi. Muszla jest mocna, grubościenna, nierównomiernie prążkowana, lekko połyskująca, o barwie zielonkawożółtej lub jasnobrunatnej. Muszle często są porośnięte glonami peryfitonowymi.

Długość życia Lithoglyphus naticoides wynosi 3-4 lata, maksymalnie do pięciu lat. Rozród od drugiego roku życia, przy wysokości muszli 5,5 mm, trwa od kwietnia do czerwca. Pojedyncze, półkuliste, żółtawe kapsuły jajowe o średnicy ok. 1 mm, zawierające po jednym embrionie składane są na twardych podłożach, głównie na muszlach innych osobników tego gatunku (Krause 1949, Nowak 1971, Piechocki 1979, 2004).

Pokarmem tego ślimaka są pobierane z osadów dennych okrzemki, zielenice oraz detrytus. Spotykane niekiedy w żołądkach namułka pancerzyki wioślarek, widłonogów i igły gąbek niekoniecznie świadczyć muszą o zjadaniu tych zwierząt - szczątki te mogą być pobrane przez ślimaka wraz z osadami dennymi. Żeruje zarówno na powierzchni osadów dennych, jak i w ich głębi (Piechocki 1979).

L. naticoides występuje głównie w dużych i średniej wielkości wolno płynących, czystych rzekach nizinnych w ich środkowym i dolnym biegu, także w kanałach, niekiedy w jeziorach (Žadin 1952, Urbański 1957, Nowak 1971, Piechocki 1979, Bij de Vaate i in. 2002, za Gittenbergerem i in. 1998). Preferuje środowiska o umiarkowanej prędkości przepływu, wody o pH 7,7-8,0, akweny o znacznej zawartości wapnia w wodzie i osadach dennych. Znosi lekkie zanieczyszczenie wody, odpowiadające strefie β-mezosaprobowej (Piechocki 1979, 2004), oraz niewielkie zasolenie, do 3‰ (Nowak 1971). Zasiedla miejsca o dnie mulistym, piaszczystym i gliniastym; penetruje w głąb osadów; często spotykany jest także na trwałych podłożach, palach, kamieniach oraz na muszlach małży skójkowatych Unionidae (Urbański 1957, Pirogov 1972, Piechocki 1979, 2004). Unika dna porośniętego przez rośliny oraz miejsc o wodzie stagnującej (Pirogov 1972, Piechocki 1979). W Zbiorniku Włocławskim był notowany w części nurtowej, brak zaś go było w strefie litoralnej (Jurkiewicz-Karnkowska i Żbikowski 2004); w Zalewie Zegrzyńskim wyraźniej preferował przyujściowe odcinki rzek, aniżeli sam zbiornik, a najliczniejszy był w cofce Narwi (Jurkiewicz-Karnkowska 1989, Lewandowski i in. 1989, Grużewski 2000a). W rzekach występuje najliczniej w strefie przybrzeżnej, na głębokości 0,2-1,2 m (Krause 1949, Piechocki 1979), choć w Narwi (Kołodziejczyk A. - mat. niepubl.) bardzo liczny był bezpośrednio przy linii brzegowej, na głębokości zaledwie 5-10 cm, a z kolei w jeziorach występował do głębokości ok. 5,5 m (Kołodziejczyk 2001, 2005). Osiągać może znaczne liczebności, w Europie średnio 1000, maksymalnie do 3300 osobników/m² (Krause 1949, Nowak 1971, Piechocki 1979, 2004). W Zalewie Zegrzyńskim jego liczebność sięgała do 2000 osobników/m²; w górnej części zbiornika był niekiedy dominującym gatunkiem mięczaka (Lewandowski i in. 1989). W delcie Wołgi, gdzie pojawił się niedawno (Pirogov 1972), osiągał sporadycznie zagęszczenie 8800 osobników/m² (Biserova 1990). Natomiast w jeziorach liczebność L. naticoides jest znacznie mniejsza; w jeziorze Jeziorak średnio 4 osobniki/m² (Giziński i in. 1968), w Jeziorze Mikołajskim maksymalnie do ok. 100 osobników/m² (Kołodziejczyk 2001, 2005).

Wykorzystując fakt połączenia kanałami zlewiska Morza Czarnego ze zlewiskami Morza Bałtyckiego i Północnego, w latach 1830-1930 ślimak ten skolonizował wody Europy Środkowej i Zachodniej. Przypuszcza się, że wykorzystał do tego tratwy i drewniane kadłuby łodzi, w szczelinach, których mógł zostać zawleczony na znaczne odległości (Nowak 1971). Otwarcie kanałów łączących zlewnie różnych systemów rzecznych uważa się za główny czynnik ułatwiający ekspansję L. naticoides (Bij de Vaate i in. 2002). Cytowana przez Frömminga (1956) hipoteza Kobelta o możliwości transportu w przewodach pokarmowych ptaków wodnych została sceptycznie potraktowana przez Nowaka (1971), a w piśmiennictwie brak jest danych odnośnie do takiej formy przenoszenia L. naticoides. Poza tym tą drogą namułek miałby szanse przemieścić się o wiele wcześniej. Zając i Dyduch-Falniowska (2003) sugerują zawleczenie go wraz z wodą balastową statków zawijających do portów nad Bałtykiem. Również ten pogląd nie wydaje się słuszny zarówno w świetle danych o biologii tego, ściśle związanego z dnem, gatunku, jak i ze względu (Nowak 1971, Bij de Vaate i in. 2002) na kolejność pojawiania się tego gatunku w poszczególnych miejscach Europy.

Namułek pospolity docierał do środkowej i zachodniej Europy dwoma lub nawet trzema korytarzami: na teren Polski przedostał się środkowym korytarzem migracyjnym, który prowadzi z Dniepru do Wisły, poprzez kanał łączący Prypeć z Bugiem, a potem dalej na zachód, do Odry, Łaby i Renu. Do niektórych krajów Europy Zachodniej dotarł także korytarzem południowym, przez Kanał Ludwika, łączący Mozelę i Ren (Nowak 1971, Bij de Vaate i in. 2002). Rolę kanału Wołga-Don w ekspansji L. naticoides na obszar delty Wołgi podkreśla z kolei Pirogov (1972).

Według Zając i Dyduch-Falniowskiej (2003) namułek pospolity pojawił się po 1800 roku; brak jest danych o miejscu pierwszego pojawienia się oraz liczbie osobników. Według Nowaka (1971) L. naticoides został po raz pierwszy w Polsce zaobserwowany w 1873 r. w Bugu (Poliński 1917, za Ślósarskim 1877, który oznaczył go błędnie jako L. fuscus). Poliński (1917) podał go także dla obszarów nie wchodzących obecnie w skład terytorium Polski - z okolic Brześcia Litewskiego (za Lindholmem 1906) oraz z rzeki Prypeć w dawnym powiecie mozyrskim na Polesiu właściwym (Błota Pińskie), gdzie złowił go w 1912 roku. Feliksiak (1933, za Ślósarskim 1877) podał go z Bugu oraz z Wisły poniżej jego ujścia: z okolic Modlina (za Jaeckel 1926), Świecia i Nowego (za Protzem 1896, Schumannem 1905), Torunia (za Schumannem 1905) i z okolic Gdańska (za: Clessinem 1884, Schumannem 1887, 1905; Bąkowskim i Łomnickim 1892). Według Nowaka (1971, za różnymi autorami) w 1882 r. gatunek ten zaobserwowano w Wiśle w okolicach Torunia, w 1883 r. w Warcie pod Kostrzyniem (Krause 1949, za Friedel 1890), w 1887 r. na Pomorzu Zachodnim, w 1910 r. w b. województwie poznańskim. Krauze (1949, za Protzem 1903) podaje go z dawnych Prus Wschodnich, z rzeki Pregoły niedaleko Królewca.

Urbański (1938) dla ówczesnego województwa poznańskiego wymieniał go jako gatunek liczny w Warcie między Sierakowem i Chorzępowem, a także koło Poznania, a cytowany przezeń Müller (1910) - z Mogielnicy (dolina Pilicy). Według Urbańskiego (1947) L. naticoides notowany był na Pomorzu, Mazurach, Suwalszczyźnie, w Wielkopolsce, na Kujawach, Mazowszu, Podlasiu i Nizinach Podkarpackich, a na obszarze dawnej Rzeczypospolitej - na Wileńszczyźnie, Polesiu, Roztoczu, Podolu i Opolu. W ostatnich latach notowany był w Bugu (Jurkiewicz-Karnkowska 1989, Grużewski 2000a), Narwi (Dusoge i Wiśniewski 1976, Jurkiewicz-Karnkowska 1989, Grużewski 2000 a, A. Kołodziejczyk - mat. niepubl.), Odrze (Jażdżewski i in. 2001, Schöll i in. 2003), Warcie i Noteci (Stępczak i Włosik-Bieńczak 1988), Wieprzu, Drwęcy i Wdzie, a także w dolnym biegu Rządzy (Grużewski 2000a), Pęzy (Grużewski 2000b), Obrze i Redze. Ze znakiem zapytania podaje go Piechocki (1979) dla potoku Kryniczanka w Beskidach Zachodnich. Nieliczne puste muszle tego ślimaka Włosik-Bieńczak (2000) znalazła w Ceglance, dopływie Strumienia Junikowskiego w Poznaniu. Obserwowany był także w Zalewie Wiślanym (Klimowicz 1958), sporadycznie w Zalewie Szczecińskim (Masłowski 1992) oraz w Zalewie Zegrzyńskim, najliczniej w ujściowych odcinkach Bugu i Narwi (Lewandowski i in. 1989, Grużewski 2000 a, Jurkiewicz-Karnkowska 1989, 1998). Stwierdzony został także w Zbiorniku Włocławskim (Jurkiewicz-Karnkowska i Żbikowski 2004) oraz w niektórych zbiornikach przyrzecznych - Łasze Konfederatka i Łasze Czerwińskiej (Stańczykowska 1960). W jeziorach rzadki; z jeziora Jeziorak podawał go Giziński i in. już w 1968 roku, jednak według Falniowskiego (1987) mogła tu zajść pomyłka w oznaczeniu gatunku. Podawany był z jez. Dąbie (Piotrowski 1997) oraz z jezior Majcz Wielki i Jorzec na Pojezierzu Mazurskim (Stańczykowska i in. 1983), przy czym w tych dwóch ostatnich zbiornikach nie stwierdzono w roku 2006 obecności ani żywych ślimaków, ani ich pustych muszli (Kołodziejczyk i in. 2007). Niewątpliwie występuje, co najmniej od 1997 roku w Jeziorze Mikołajskim (Kołodziejczyk 2001, 2005) oraz co najmniej od roku 2004 w jez. Tałty i od 2005 roku w jez. Seksty (Kołodziejczyk i in. 2008).

Ostatnio obserwuje się ustępowanie tego gatunku z dużych i średniej wielkości rzek oraz zbiorników zaporowych (Kołodziejczyk 2004). Według Falniowskiego (1987) na skutek zanieczyszczenia rzek wyginął on na większości poprzednich stanowisk lub stał się gatunkiem rzadkim; autor ten podaje go tylko z Bugu koło Serpelic i Siemiatycz, z Wieprza k. Lublina oraz z rzeki Rega k. Trzebiatowa i przy jej ujściu, w Mrzeżynie, oraz, za Drozdowskim (1979), z rzeki Drwęcy koło Lubicza. Wymieniany przez Urbańskiego (1947) dla Roztocza, nie został znaleziony przez Piechockiego (1992) ani w Wieprzu i Tanwi, ani w ich dorzeczach. Także badania Kołodziejczyka na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego (1989, 1994) i Wigierskiego Parku Narodowego (1999) nie potwierdziły obecności L. naticoides na Suwalszczyźnie, jednak tu, wobec braku także pustych muszli w osadach, można przypuszczać, że ślimak ten w ogóle nie występował na badanym obszarze. W Odrze (Jażdżewski i in. 2001) jest on gatunkiem wymierającym, gdzie na odcinku 700 km zachował się tylko na 2 spośród 21 stanowisk. Według Schölla i in. (2003) L. naticoides występuje tylko w dolnej Odrze, z frekwencją zaledwie nieco ponad 20% i w bardzo niskiej liczebności. W Zalewie Zegrzyńskim był to gatunek dominujący na niektórych stanowiskach (cofka Narwi), a jego liczebność osiągała 2000 osobników/m2 (Lewandowski i in. 1989) oraz do 1200 osobników/m2 w przyległych odcinkach Bugu i Narwi (Jurkiewicz-Karnkowska 1989). Jednak już w latach 1980 i 1981 zaobserwowano spadek udziału L. naticoides w lokalnej malakofaunie (Jurkiewicz-Karnkowska 1989), a po10 latach (Jurkiewicz-Karnkowska 1998) ślimak ten zanikł praktycznie w Zalewie Zegrzyńskim i w ujściach rzek, a w Narwi, Bugu i Rządzy jego procentowy udział w składzie malakofauny zmalał bardzo wyraźnie - z co najmniej 50% do ok. 12%. W Zbiorniku Włocławskim obserwowany był w nurcie w latach 80. XX wieku, natomiast w latach 90 był już nieobecny (Jurkiewicz-Karnkowska i Żbikowski 2004). Nadal jednak jest to gatunek dominujący i bardzo liczny w płytkiej, przybrzeżnej strefie Narwi, co najmniej na odcinku od Wizny po Ostrołękę (M. Grużewski - inf. ustna). Choć namułek pospolity niewątpliwie ustępuje z wielu zajmowanych uprzednio stanowisk, to jednak podane przez Falniowskiego (1987) dane wydają się zbyt pesymistyczne. Mapa występowania tego ślimaka w Polsce, sporządzona przez Piechockiego (2004), prezentuje 46 stanowisk przypadających głównie na północno-zachodnią Polskę (Noteć, Warta, środkowa i dolna Odra, Pomorze), środkową i dolną Wisłę, Bug, ujście Narwi oraz Lubelszczyznę. Spośród tych stanowisk aż 31 to stanowiska z lat 1976-2004.

Wielkość populacji w Polsce jest niezwykle trudna do oszacowania ze względu na słaby stan poznania występowania gatunku. Piechocki (2004) całkowitą liczebność L. naticoides w Polsce oszacował na ponad 1 milion osobników. Wydaje się, że wartość ta może być zdecydowanie wyższa, nawet o rząd wielkości.

Dokładnych danych brak; występuje nielicznie w jeziorach Mazurskiego Parku Krajobrazowego (jez. Mikołajskie i Seksty), Łomżyńskiego PK Dolnej Narwi (Narew) i - jeśli został prawidłowo zidentyfikowany - Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego (jez. Jeziorak). Można spodziewać się obecności tego gatunku w wodach: PK Doliny Dolnej Wisły, PK "Mierzeja Wiślana", PK Doliny Dolnej Odry, Parku Narodowego "Ujście Warty", Wdeckiego PK, PK Wysoczyzny Elbląskiej, Sierakowskiego PK, Rogalińskiego PK, PK "Podlaski Przełom Bugu", Nadwieprzańskiego, Nadwarciańskiego i Nadbużańskiego PK.

Brakuje danych, które wskazywałyby na niekorzystną rolę tego gatunku w krajowych biocenozach i wypieranie przezeń gatunków rodzimych (np. Nowak 1971, Zając i Dyduch-Falniowska 2003), natomiast jego obecność przyczynia się niewątpliwie do wzbogacenia składu krajowej malakofauny słodkowodnej.

Nie istnieje problem szkodliwości tego gatunku ani potrzeba jego zwalczania. Namułek pospolity jest wymieniony w "Polskiej czerwonej księdze zwierząt" (Piechocki 2004) i - jakkolwiek przypisuje się mu status gatunku obcego inwazyjnego - uważany jest jednocześnie za jeden z najbardziej zagrożonych gatunków ślimaków wodnych. Nie podlega jednak ochronie prawnej, mimo że takie projekty istniały. Opinia Piechockiego (2004) jest w tej sprawie negatywna (element napływowy w faunie Polski, który przedostał się do naszego kraju dzięki człowiekowi) i sugeruje on jedynie ochronę rezerwatową stanowisk, gdzie namułek współwystępuje z innymi rzadkimi i zagrożonymi mięczakami. Pogląd taki nie wydaje się słuszny. Namułek pospolity jest od wielu lat elementem składowym makrofauny dennej naszych wód, wchodził także w jej skład przed epoką lodowcową, jego obecność nie powoduje negatywnych skutków, a wzbogaca naszą, niezbyt bogatą w gatunki malakofaunę. Jednak, ze względów praktycznych, branie pod ochronę prawną drobnych i mało znanych gatunków mięczaków istotnie mija się z celem; zdecydowanie bardziej skuteczne jest chronienie środowisk tych zwierząt.

Wydaje się, że kolonizacja wód płynących w Polsce została już zakończona - wg Nowaka (1971) już w latach 20. XX wieku i wszystkie możliwe do zasiedlenia odcinki cieków zostały już przez ten gatunek opanowane. W związku z nasilającymi się działaniami na rzecz ochrony środowiska (budowa oczyszczalni ścieków, zmiany technologii stosowanych w przemyśle, ograniczenie regulacji dużych rzek nizinnych) istnieje możliwość odbudowy populacji L. naticoides w tych spośród dużych rzek, w których obserwowano jego ustępowanie. Występowanie L. naticoides w jeziorach (Kołodziejczyk 2001, 2005; Kołodziejczyk i in. 2006) potwierdza możliwość przenikania tego gatunku do wód stojących, jednak utrzymująca się tam przez szereg lat jego niska liczebność tego ślimaka oraz niewielka liczba jego stanowisk wskazują, że nie można tu mówić o zjawisku inwazji.

Gravel Snail originates from South-Eastern Europe, from the Black Sea drainage basin waters. In the years 1830-1930 it invaded the north-west of Europe, which is attributed to the construction of artificial waterways connecting the Dniepr River drainage basin with the Bug, Vistula and Niemen drainage basins and development of navigation in this area. The snail was most probably transported in crevices between logs of rafts and planks of boats. The other gate of invasion was the Ludwik Canal connecting the Danube River with the Mozela and Rhone rivers. The species entered Poland, using the first mentioned migration route; in 1873 it was observed in the Bug River and next, in the Vistula and Odra river systems; it was noted in the rivers of Western Pomerania, and sporadically in the Szczecin Bay, Vistula Bay and in a few lakes. Gravel Snail occurs mostly in slowly flowing large and medium-sized lowland rivers, inhabiting their muddy bottoms in the littoral zone at densities amounting to several thousand ind. /m². It is not numerous in lakes but occurs to a depth of about 5 m. It is found on different types of bottoms (it can bury into sediments) and on submerged objects, such as stones, inundated trunks, shells of large mussels; it avoids vegetated bottoms. There are no data which would indicate its unfavorable influence on native biocenoses and what more it has been observed that Gravel Snail is a declining species in our rivers as the result of growing water pollution. However, in view of the improvement of water quality one may expect the recovery of Gravel Snail population in the coming years.