Corbicula fluminalis (O.F. Müller, 1774)

Asian Clam, Asiatic Clam

 introdukcja/inwazja regionalnaRodzina  Corbiculidae  
Rząd  Veneroida  
Gromada  Bivalvia  małże
Typ  Mollusca  mięczaki
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Uwagi taksonomiczne  Systematyka w obrębie rodzaju Corbicula jest skomplikowana, i jak dotąd nie do końca jasna. Według Mortona (1982, 1986) oraz Bij de Vaate i Greijdanus-Klaas (1990) spośród licznych opisywanych w Azji gatunków wyróżnić można tylko C. fluminea i C. fluminalis. C. fluminea może istnieć jako dwie zewnętrznie odmienne ekomorfy (Britton i Morton 1986; Siripattrawan i in. 2000; Qiu i in. 2001), a wg Mortona (1987) oraz Lee i in. (2005) występuje także trzecia – pośrednia forma morfologiczna tego gatunku. Badania Tsoi i in. (1991) oraz Woodruff i in. (1993) potwierdziły sugestię Mortona (1987), że fenotypowa zmienność u C. fluminea jest rezultatem wpływu środowiska. W efekcie C. fluminalis bywa uważana za jej synonim – być może jednego gatunku z kilkoma odmianami. Badania oparte o kryteria morfologiczne i genetyczne wskazywały na istnienie dwóch odrębnych gatunków (Renard i in. 2000) – późniejsze (Pfenninger i in. 2002) nie dały już tak zdecydowanych wyników. Metody morfometryczne i genetyki molekularnej ujawniły koegzystencję dwóch odrębnych linii tworzących kryptyczne hybrydy, co wskazuje, że różne linie Corbicula mogą być uważane raczej za stadium początkowe grupy gatunków, aniżeli za dobrze zdefiniowane gatunki. W efekcie zarówno geograficzne rozmieszczenie C. fluminalis, jak i jej status taksonomiczny (a także status taksonomiczny C. fluminea) są niejasne i stanowią poważny problem naukowy. Niemniej w najnowszym opracowaniu malakofauny Niemiec Glöer i Zettler (2005) oba te gatunki wymienione są jako odrębne.
   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

C. fluminalis opisana została po raz pierwszy przez O. F. Müllera z rzeki Eufrat jako Tellina fluminalis. Naturalnym obszarem jej występowania jest północny Iran, Afganistan, Mezopotamia, południowo-wschodnia Anatolia, Bliski Wschód, Kaszmir, Indie, Zakaukazie i Średnia Azja; być może Afryka (Žadin 1952, Mejer i Preece 2000, Kinzelbach1992, za różnymi autorami). Niekiedy bywa także wymieniana jako estuariowy gatunek z Chin.

W Europie znana jako forma kopalna od dolnego Plejstocenu; jest skamieniałością przewodnią niektórych interglacjałów (Meijer 2001, Paunović i in. 2007 - za różnymi autorami). W Polsce znaleziona nad górnym Bugiem, w Koczarkach na Mazurach, a także na wtórnym złożu zlodowacenia środkowopolskiego (Skompski 1991, 2000).

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Muszla jest grubościenna, owalnotrójkątna, silnie uwypuklona i wyraźnie asymetryczna. Wierzchołek lekko skręcony i skierowany ku przodowi, więzadło zewnętrzne. Barwa periostrakum od żółtawej do ciemnobrązowej, zwykle oliwkowożółta; zewnętrzna powierzchnia muszli błyszcząca, silnie i równomiernie żeberkowana (Haesloop 1992, Kinzelbach 1992). Żeberka liczniejsze (12-16 na 10 mm) i drobniejsze niż u C. fluminea (8-9 na 10 mm) (Araujo i in.1993, Łabęcka A.M. - dane niepubl.). Powierzchnia wewnętrzna muszli błękitnawa do fioletowej. Muszle znalezione w Dolnej Odrze (Łabęcka i Domagała 2005) były intensywnie fioletowe w części brzusznej, przedniej i tylnej, natomiast w części środkowej białofioletowe z pomarańczowym nalotem. Zęby kardynalne po trzy w każdej połówce muszli (Haesloop 1992), zęby lateralne w formie listewki, łukowato wygięte (Łabęcka i Domagała 2005). Wysokość muszli do 26 mm, długość do 26 mm, szerokość do 19 mm (Žadin 1952, Glöer i Meier-Brook 1998, Haesloop 1992, Kinzelbach 1992, Bij de Vaate i Hulea 2000, Mouthon i Parghentanian 2004).

   
Biologia, ekologia  

Istnieje stosunkowo niewiele prac o C. fluminalis i niewiele wiadomo o jej biologii. Występuje w rzekach, kanałach nawadniających i jeziorach, preferuje środowiska lenityczne i wody słonawe (estuaria) (Žadin 1952, Morton 1982, 1986; McMahon 1983). W różnych środowiskach osiąga zagęszczenia od 160 osobn./m2 do ok. 1400 osobn./m2 (Haesloop 1992, Mouthon i Parghentanian 2004).

Rozmnażanie C. fluminalis zachodzi przy niskich temperaturach wody (6-15°C) (Morton 1982; Rajagopal i in. 2000). Zasadniczo jest ona gatunkiem rozdzielnopłciowym, z małym procentem (3-4,5%) osobników hermafrodytycznych (Morton 1982, Rajagopal i in. 2000). Przeważnie nie inkubuje zapłodnionych jaj i larw w półskrzelach (Morton 1982); występuje u niej wolno pływająca larwa typu veliger. Wyniki badań wskazują na klonalność tego gatunku (Komaru i in. 1998) i występowanie zjawiska androgenezy (Korniushin 2004), a także na poliploidalność (Qiu i in. 2001).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Małże z rodzaju Corbicula, które kolonizowały (z Azji) obszar Stanów Zjednoczonych były identyfikowane jako C. fluminea, rzadziej jako C. manilensis i C. leana (Stańczykowska i Kołodziejczyk 2008), natomiast nie odnotowano tam obecności C. fluminalis (Korniushin 2004). W Europie została ona znaleziona po raz pierwszy we Francji w rzece Dordogne i w Portugalii w estuarium rzeki Tag (Mouthon 1981). We Francji pojawiła się następnie w Saonie, Rodanie, Garonnie, Loarze oraz kanałach Rodanu i Loary (Girardi 1989-90, Mouthon i Parghentanian 2004 - za różnymi autorami). W 1984 roku znaleziono ją w Niemczech w okolicach ujścia Wezery (Haesloop 1992), a znaczna liczebność wskazuje na wcześniejszą kolonizację. Pomiędzy rokiem 1980 a 1985 pojawiła się w Renie, Neckarze i Menie, rozszerzając w nich następnie swój zasięg (Glöer i Meier-Brook 1998). W rzece Lek w Holandii odnotował ją Blanken (1990), jednak wg Bij de Vaate i Greijdanus-Klaas (1990) jest to C. fluminea, podobnie jak osobniki znalezione przez nich w Holandii w Renie i Mozie. Wątpliwe może być także oznaczenie dokonane przez Haesloopa (1992), który ostatecznie opisał ją jako Corbicula cf. fluminalis, a Tittizer i Taxacher (1997) dla inwazji w Dunaju w Niemczech użyli formy Corbicula fluminea/fluminalis, wskazując na konieczność dalszych badań.

Według Mortona (1986) w Chinach małże te nie występują na tych samych stanowiskach, natomiast w Europie zostały znalezione razem z C. fluminea na kilku stanowiskach w Dunaju na Węgrzech (Csányi 1998-1999), w Holandii w rzekach Mozie i Waal (Reumer 1993; Swinnen i in. 1998; Nguyen i De Pauw 2002), w Renie na obszarze Holandii, Niemiec i Francji (Rajagopal i in. 2000 - za różnymi autorami), w Serbii w rzece Sawie i w Dunaju (Paunović i in. 2007) oraz w Polsce w Odrze (Łabęcka i Domagała 2005, Łabęcka i in. 2005).

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

Corbicula fluminalis po raz pierwszy (i jak dotąd jedyny) została znaleziona w Dolnej Odrze w podgrzanych wodach kanału zrzutowego elektrowni koło Nowego Czarnowa i Gryfina (Pomorze Zachodnie) w maju 2004 roku (Łabęcka i in. 2005) na stanowisku, na którym w 2003 roku znaleziono C. fluminea. Pochodzenie C. fluminalis w naszych wodach jest nieznane. Mogła ona, o ile jest odrębnym gatunkiem, zostać zawleczona z zachodu Europy wraz z C. fluminea. Larwy jej mogły być składnikiem planktonu i znajdować się w wodzie, w której transportowano ryby do hodowli sadzowych na terenie kanału zrzutowego.

   
Występowanie na terenach chronionych  

Wraz z C. fluminea występuje w kanale zrzutowym wód pochłodniczych w pobliżu jego ujścia do Odry Wschodniej przy granicy z Parkiem Krajobrazowym "Dolina Dolnej Odry".

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

W piśmiennictwie brak jest danych na ten temat. Można przyjąć, że jej wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime będzie zbliżony do wpływu C. fluminea (Stańczykowska i Kołodziejczyk 2008), jednak słabszy w związku z rzadszym jak dotąd występowaniem w wodach europejskich.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Brak jest, jak dotąd, danych o szkodliwym wpływie C. fluminalis, analogicznym do obserwowanego przy wysokich zagęszczeniach C. fluminea. Być może jest to rezultat stosunkowo rzadkiego występowania tego małża. W związku z tym oraz wobec stwierdzenia go w Polsce na pojedynczym stanowisku, nie zachodzi potrzeba zwalczania tego gatunku. Wskazany jest natomiast monitoring jego występowania.

   
Prognoza  

Ponieważ C. fluminalis pojawia się w rzekach Europy na tych samych stanowiskach co C. fluminea, równocześnie lub krótko po jej zaobserwowaniu, można wkrótce oczekiwać jej pojawienia się w kolejnych odcinkach Odry. Biorąc pod uwagę dane o jej występowaniu w rzekach Europy, można przypuszczać, że i w naszych wodach będzie to gatunek rzadszy i mniej liczny aniżeli C. fluminea; rzadszy również ze względu na niezbyt korzystne dla tego małża warunki termiczne. Z drugiej jednak strony, w przypadku poliploidalności łatwiej mu będzie dostosowywać się do nowych warunków środowiskowych i opanowywać kolejne obszary.

   
Literatura  
  • Araujo R., Moreno D., Ramos M.A. 1993. The Asiatic clam Corbicula fluminea (Müller, 1774) (Bivalvia: Corbiculidae) in Europe. American Malacological Bulletin 10 (1): 39-49.
  • Bij de Vaate A., Greijdanus-Klaas M. 1990. The Asiatic clam, Corbicula fluminea (Müller, 1774) (Pelecypoda, Corbiculidae), a new immigrant in the Netherlands. Bulletin Zoölogisch Museum. Universiteit van Amsterdam 12 (12): 173-177.
  • Bij de Vaate A., Hulea O. 2000. Range extension of the Asiatic clam Corbicula fluminea (Müller, 1774) in the River Danube: first record from Romania. Lauterbornia 38: 23-26.
  • Blanken E. 1990. Corbiculus fluminalis Müller, 1774 nieuw in Nederland. Correspondentieblad van de Nederlandse Malacologische Vereniging 252: 631-632.
  • Britton J.C., Morton B. 1986. Polymorphism in Corbicula fluminea (Bivalvia: Corbiculoidea) from North America. Malacological Review 19: 1-43.
  • Csányi B. 1998-99. Spreading invaders along the Danubian highway: first record of Corbicula fluminea (O. F. Müller, 1774) and C. fluminalis (O. F. Müller, 1774) in Hungary (Mollusca: Bivalvia). Folia Historico Naturalia Musei Matraensis, 23: 343-345.
  • Girardi H. 1989-1990. Deux bivalves d'eau douce récents pour la faune française (Mollusca, Bivalvia). Bulletin de la Société d'Etudes des Sciences Naturelles de Vaucluse: 87-93.
  • Glöer P., Meier-Brook C. 1998. Süsswassermollusken. Deutscher Jugendbund für Naturbeobachtung, Hamburg: 73-73.
  • Glöer P., Zettler M. L. 2005. Kommentierte Artenliste der Süßwassermollusken Deutschlands. Malakologische Abhandlungen 23: 3-26.
  • Haesloop U. 1992. Establishment of the Asiatic clam Corbicula cf. fluminalis in the Tidal Weser River (N. Germany). Archiv für Hydrobiologie 126 (2): 175-180.
  • Kinzelbach R. 1992. The distribution of the freshwater clam Corbicula fluminalis in the Near East (Bivalvia: Corbiculidae). Zoology in the Middle East 6: 51-61.
  • Komaru A., Kawagishi T., Konishi K. 1998. Cytological evidence of spontaneous androgenesis in the freshwater clam Corbicula leana Prime. Development Genes and Evolution 208: 46-50.
  • Korniushin A. V. 2004. A revision of some Asian and African freshwater clams assigned to Corbicula fluminalis (Müller, 1774) (Mollusca: Bivalvia: Corbiculidae), with review of anatomical characters and reproductive features based on museum collections. Hydrobiologia 529 (1): 251-270.
  • Lee T., Siripattrawan S., Ituarte C. F., Ó Foighil D. 2005. Invasion of the clonal clams: Corbicula lineages in the New World. American Malacological Bulletin 20: 113-122.
  • Łabęcka A. M., Domagała J. 2005. Charakterystyka porównawcza muszli Corbicula fluminea (O. F. Müller, 1774) i Corbicula fluminalis (O. F. Müller, 1774) (Bivalvia: Corbiculidae). XXI Krajowe Seminarium Malakologiczne, Toruń-Ciechocinek: 28-29.
  • Łabęcka A.M., Domagała J., Pilecka-Rapacz M. 2005. First record of Corbicula fluminalis (O. F. Müller, 1774) (Bivalvia: Corbiculidae) in Poland. Folia Malacologica 13 (1): 25-27.
  • McMahon R. 1983. Ecology of an invasive pest bivalvia, Corbicula. In: Russel-Hunter W.D. (ed.) The Mollusca: Ecology. Academic Press Inc., New York, Vol. 6: 505-561.
  • Meijer T. 2001. Corbicula fluminalis as a guide fossil. http://web.inter.nl.net/users/Meijer.T/tm/paginas/ae-wtxt-Tesch_Mi
  • Meijer T., Preece R.C. 2000. A review of the occurrence of Corbicula in the Plejstocene of North-West Europe. Geologie en Mijnbouw/Nederlands Journal of Geosciences 79: 241-255.
  • Morton B. 1982. Some aspects of the population structure and sexual strategy of Corbicula cf. fluminalis (Bivalvia: Corbiculacea) from the Pearl River, Peoples Republic of China. Journal of Molluscan Studies 48: 1-23.
  • Morton B. 1986. Corbicula in Asia - an updated synthesis. American Malacological Bulletin, Special Edition, 2: 113-124.
  • Morton B. 1987. Polymorphism in Corbicula fluminea (Bivalvia: Corbiculidae) from Hong Kong. Malacological Review 20: 105-127.
  • Mouthon J. 1981. Sur la présence en France et au Portugal de Corbicula (Bivalvia, Corbiculidae) originaire d'Asia. Basteria 45: 109-116.
  • Mouthon J., Parghentanian T. 2004. Comparison of the life cycle and population dynamics of two Corbicula species, C. fluminea and C. fluminalis (Bivalvia: Corbiculidae) in two French canals. Archiv für Hydrobiologie 161(2): 267-287.
  • Nguyen L.T.H., De Pauw N. 2002. The invasive Corbicula species (Bivalvia, Corbiculidae) and the sediment quality in Flanders, Belgium. Belgian Journal of Zoology 132 (1): 41-48.
  • Paunović M., Csányi B., Knežević S., Simić V., Nenadić D., Jakovčev-Todorović D., Stojanović B., Cakić P. 2007. Distribution of Asian clams Corbicula fluminea (Müller, 1774) and C. fluminalis (Müller, 1774) in Serbia. Aquatic Invasions 2 (2): 99-106.
  • Pfenninger M., Reinhart F., Streit B. 2002. Evidence for cryptic hybridization between different evolutionary lineages of the invasive clam genus Corbicula (Veneroida, Bivalvia). Journal of Evolutionary Biology 15: 818-829.
  • Qiu A., Shi A., Komaru A. 2001. Yellow and brown shell color morphs of Corbicula fluminea (Bivalvia: Corbiculidae) from Sichuan Province, China, are triploids and tetraploids. Journal of Shellfish Research 20 (1): 323-328.
  • Rajagopal S., van der Velde G., Bij de Vaate A. 2000. Reproductive biology of the Asiatic clams Corbicula fluminalis and Corbicula fluminea in the river Rhine. Archiv für Hydrobiologie 149 (3): 403-420.
  • Renard E., Bachmann V., Cariou M.L., Moreteau J.C. 2000. Morphological and molecular differentiation of invasive freshwater species of the genus Corbicula (Bivalvia, Corbiculidae) suggest the presence of three taxa in French rivers. Molecular Ecology 9: 2009-2016.
  • Reumer J.W.F. 1993. Korfmossels (Corbicula) in Zuid-Holland. Deel 2: de eerste strandvondst en meer duidelijkheid pver de naamgeving. Straatgras 5 (4): 118-120.
  • Siripattrawan S., Park J.-K., Ó Foighil D. 2000. Two lineages of introduced Asian freshwater clam Corbicula occur in North America. Journal of Molluscan Studies 66: 423-429.
  • Skompski S. 1991. Fauna czwartorzędowa Polski. Bezkręgowce. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa: 1-239.
  • Skompski S. 2002. Fauna osadów interglacjalnych z Koczarek koło Mrągowa. Przegląd Geologiczny 50 (7): 615-619.
  • Swinnen F., Leynen M., Sablon R., Duvivier L., Vanmaele R. 1998. The Asiatic clam Corbicula (Bivalvia: Corbiculidae) in Belgium. Biologie 68: 47-53.
  • Tittizer T., Taxacher M. 1997. Erstnachweis von Corbicula fluminea/fluminalis (Müller 1774) (Corbiculidae, Mollusca) in der Donau. Lauterbornia 31: 103-107.
  • Tsoi S.C.M., Lee S.C., Wu W.L., Morton B.S. 1991. Genetic variation in Corbicula fluminea (Bivalvia: Corbiculidae) from Hong Kong. Malacological Review 24: 25-34
  • Woodruff D.S., Kijviriya V., Upatham E.S. 1993. Genetic relationships among Asian Corbicula: Thai Clams are referable to topotypic Chinese Corbicula fluminea. American Malacological Bulletin 10: 51-53.
  • Žadin V.I. 1952. Molljuski presnych i solonowatych vod SSSR, Opredelitieli po faunie SSSR, 46. Moskva-Leningrad, Izdatelstvo AN SSSR: 1-374.
   
Streszczenie  

It is a freshwater mussel originating from the Near East and Central Asia. Because of its considerable morphological variability, untypical mode of reproduction, probability of polyploidization and occurrence of clonal lines, the systematical status of this species is very unclear. In Europe it is a subfossil species, known from Pleistocene interglacials. In 1981 this Asian Clam was observed in Portugal and France, and in 1984 in the mouth of the Wezera River. Next, it was noted in the rivers of Germany, the Netherlands, France, Hungary and Serbia, usually at the same localities where earlier C. fluminea had been found. In Poland it was first observed in 2004, in the Lower Odra, in a channel receiving cooling waters discharge from a power plant near Nowy Czarnów and Gryfino. The mechanism of C. fluminalis expansion in Europe, if it really is a separate species, could be similar to that of C. fluminea. It is, however, unknown in which way the species was introduced to European waters, all the more so as it was not observed in America, and it was via this continent that other species arrived to Europe from Asia. Corbicula fluminalis inhabits different types of waters, showing preference for lentic environments and brackish waters. It is rarer than C. fluminea and occurs at lower densities.

   
Opracowanie  Andrzej Kołodziejczyk i Anna Maria Łabęcka
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014