Trialeurodes vaporariorum (Westwood, 1856)
mączlik szklarniowy
Glasshouse Whitefly, Greenhouse Whitefly

 introdukcja historyczna, w zasadzie po roku 1800introdukcja/inwazja transoceaniczna, czyli międzykontynentalnaRodzina  Aleyrodidae  mączlikowate
Rząd  Hemiptera  pluskwiaki
Gromada  Insecta   owady
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Ameryka Środkowa i Południowa.

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Osobniki dorosłe osiągają 1,1-1,3 mm długości; samce są nieco mniejsze od samic. Ciało o jasnożółtym ubarwieniu i - podobnie jak skrzydła - pokryte jest białym woskowym nalotem; oczy ciemnoczerwone. Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 5 mm, a czułki mierzą w przybliżeniu 1/3 długości ciała. Jaja o długości ok. 0,1 mm są żółto-zielone. Postaci larwalne mają owalny pokrój ciała, ale tylko pierwsze stadium ma widoczne czułki oraz odnóża służące do przemieszczania się. W trzecim stadium larwalnym (około 0,5 mm długości) na powierzchni ciała pojawia się warstwa białego wosku. Pod koniec czwartego stadium larwa przybiera kształt wypukłej puszki i przekształca się w poczwarkę - puparium - pokrywając się warstwą białego woskowego puchu (nalotu), i równocześnie wytwarzając 5-8 par długich, woskowatych wyrostków (Boczek 1998, Wnuk 1994).

   
Biologia, ekologia  

W ciągu 20-40 dni swego życia samica składa do 200 jaj - na dolnej stronie liści, często w skupieniach tworzących na gładkich liściach charakterystyczne łuki; na liściach owłosionych jaja rozrzucone są nieregularnie. Jaja są składane w porcjach dziennych zawierających 4-7 sztuk w lecie, a w pozostałych sezonach zwykle po 2 jaja dziennie (http://www.faunistik/net). Larwy po wylęgu przemieszczają się na niewielkie odległości i osiadają w miejscu żerowania, gdzie przechodzą kolejne stadia rozwojowe, aż do przeobrażenia się w postać dorosłą. W szklarniach rozwój tego mączlika odbywa się w sposób ciągły - do ośmiu pokoleń w ciągu roku. Rozwój od jaja do imago trwa - w zależności od gatunku rośliny żywicielskiej i temperatury - od trzech do pięciu tygodni; optymalną temperaturą jest zakres 23-25°C. Jeśli temperatura w pomieszczeniu podniesie się do 30°C - mączlik opuszcza je i zasiedla rośliny uprawne i chwasty; w odkrytym terenie mogą się rozwinąć jeszcze dwie generacje. W końcu sierpnia obserwuje się przeloty powrotne do pomieszczeń (szklarni i namiotów foliowych).

Larwy i osobniki dorosłe odżywiają się sokiem pobieranym z tkanki liści. Trialeurodes vaporariorum jest mączlikiem wielożernym - notowano go na ok. 250 gatunkach roślin żywicielskich, należących do 84 różnych rodzin. Najwyższą płodność i żywotność tego mączlika w naszym kraju obserwuje się na oberżynie (bakłażanie), preferuje on ponadto ogórki, pomidory, fuksje, tytoń, gerbery i malwy, a rzadziej spotykany jest na złocieniach, azaliach, pelargoniach, paprociach i in. Wszystkie stadia rozwojowe żyją na dolnej stronie liści, lecz postaci imaginalne zasiedlają liście wierzchołkowe i tam samice składają jaja, natomiast stadia larwalne bytują w niższych partiach roślin i tam się przepoczwarczają. W trakcie żerowania mączliki wydalają znaczne ilości spadzi, która osadza się na liściach i owocach; rozwijają się na niej grzyby sadzaki, które ograniczają i utrudniają roślinom prawidłową asymilację (Boczek 1998, Wnuk 1994).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Mączlik szklarniowy zawleczony został do Londynu w 1848 r. wraz ze storczykami z tropikalnych puszcz brazylijskich. Szybko rozprzestrzenił się na wszystkich kontynentach stref międzyzwrotnikowych, gdzie żyje w wolnej przyrodzie; natomiast w strefach klimatu umiarkowanego zimą występuje w uprawach szklarniowych, a od niedawna także w uprawach pod folią, skąd jeszcze łatwiej przenosi się w lecie na odkrytą przestrzeń. W części zachodniej Europy środkowej notowany był już w 1850 r. (Niemcy), natomiast w pobliżu naszych granic dopiero w 1941 r. (Czechy).

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

Pierwsze i jedyne w okresie międzywojennym publikowane stwierdzenie obecności Trialeurodes vaporariorum w naszym kraju dotyczyło szklarni w Warszawie (Ruszkowski 1933). Powojenne notowania dotyczą również szklarni innych miast - od Bydgoszczy i Olsztyna po Zakopane (Szelegiewicz 1979). Należy przyjąć, iż mączlik ten występuje obecnie na terenie całego kraju w uprawach pod osłonami, a w sezonie letnim także w pobliżu tych pomieszczeń.

   
Występowanie na terenach chronionych  

Wykazywany z otuliny Białowieskiego Parku Narodowego i w pobliżu granic Tatrzańskiego P.N. (Szelegiewicz 1979).

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

W wyniku żerowania mączlika następuje wygłodzenie rośliny, czego efektem może być zahamowanie wzrostu, więdnięcie, jak również deformacje liści. Duża ilość spadzi, na której rozwijają się grzyby sadzakowe powoduje spowolnienie procesów fotosyntezy i transpiracji, co w konsekwencji prowadzi do spadku plonu. Przyjmuje się, iż próg zagrożenia przez Trialeurodes vaporariorum przekroczony jest już przy żerowaniu trzech osobników na 1 cm2 liścia. Im młodsza jest faza rozwojowa rośliny zasiedlonej przez mączlika, tym większe są straty w plonie. Dodatkowa szkodliwość - często ekonomicznie istotniejsza niż żer - wynika ze zdolności mączlika do przenoszenia wirusów groźnych dla rozwoju roślin. Odkażanie szklarni oraz dokładna kontrola wprowadzanego do niej materiału roślinnego w znacznym stopniu zmniejsza populację tego szkodnika. Po rozpoczęciu uprawy należy monitorować występowanie mączlika, w czym bardzo pomocne są żółte tablice lepowe. Należy je wywieszać w pomieszczeniu bezpośrednio po wysadzeniu rozsady na miejsce stałe. Tablice te mogą być stosowane nie tylko do monitoringu, ale także do ograniczania jego liczebności, zwłaszcza w fazie pojawiania się pierwszych osobników. Ponieważ żółte tablice chwytne są atrakcyjne także dla wrogów naturalnych omawianego szkodnika - należy je usunąć, gdy następuje wyraźne obniżenie się liczebności mączlika.

Trialeurodes vaporariorum ma wielu naturalnych wrogów wśród pajęczaków, sieciarek (m.in. złotook pospolity), pluskwiaków i biedronek. Wyspecjalizowane firmy ochrony roślin oferują m.in. dostarczanie bardzo skutecznych biedronek neotropikalnych z rodzaju Delphastus w zestawach po 100 lub 250 osobników. Użytecznymi drapieżnikami są także pluskwiaki (np. Macrolophus caliginosus) i roztocze (np. Neoseiulus californicus i Amblyseius swirskii). Działalność wszelkich drapieżników jest jednak mało skuteczna, jeśli równocześnie stosuje się insektycydy, gdyż ofiarami tych akcji padają wszystkie stawonogi, nie tylko mączliki (Achremowicz 1993, Cichocka i in. 1994)

Bardzo efektywną metodą walki biologicznej jest wprowadzanie do pomieszczeń produkcyjnych pasożytniczych błonkówek z rodzajów Encarsia i Eretmocerus. Najczęściej stosuje się Encarsia formosa, gdyż gatunek ten cechuje duża rozrodczość. Jeśli jednak w uprawach występuje oprócz mączlika również Bemisia tabaci, efektywność wprowadzonego pasożyta spada, gdyż prawdopodobnie preferuje on tego drugiego żywiciela. W takim przypadku lepiej stosować Eretmocerus eremicus i E. californicus; szczególnie zaleca się tego pierwszego, gdyż wykazuje wyższą odporność na insektycydy. Najbardziej racjonalną metodą jest powtarzane co tydzień równoczesne wprowadzanie przedstawicieli obu rodzajów, gdyż niszczone są wówczas różne stadia rozwojowe mączlika. Symptomem spasożytowania jest przebarwianie się larw i pupariów mączlika na kolor czarny.

W niektórych krajach (np. ostatnio w Turcji - Gökçe 2005) dla ograniczania liczebności Trialeurodes vaporariorum stosuje się również patogenne grzyby z rodzajów Paecilomyces i Verticillium.

Biologiczne metody zwalczania są alternatywne w stosunku do chemicznych, zwłaszcza w szklarniowych uprawach warzyw przeznaczonych do natychmiastowego spożycia (ogórki, pomidory) oraz w sytuacji stwierdzenia odporności mączlika na substancje aktywne insektycydów dopuszczonych do użycia w pomieszczeniach osłonowych. W ubiegłych dekadach preferowano zwalczanie chemiczne i proponowano bogaty zestaw preparatów bezpośrednio ograniczających populację mączlika lub służących do odkażania pomieszczeń produkcyjnych (Narkiewicz-Jodko 1983). Obecnie preferowane są metody biologiczne, jednak w sytuacji silnego wystąpienia szkodnika biologiczną ochronę należy wspomagać selektywnymi insektycydami (np. Admiral 100 EC, Dimilin 25 WP i Nomolt 150 S.C.) - jednak trzeba pamiętać, że żaden preparat nie jest całkowicie bezpieczny dla wrogów naturalnych mączlika szklarniowego.

Mączlik Trialeurodes vaporariorum - obok innych inwaderów: Bemisia tabaci i Frankliniella occidentalis - należy do najważniejszych szkodników szklarniowych w naszym obszarze klimatycznym. Ograniczaniu jego liczebności poświęcone są badania w instytucjach ochrony roślin i prezentacja ich wyników na licznych konferencjach naukowych (np.: Benmessaud-Boukhalfa i in. 2000, Ramos i in. 2002).

   
Prognoza  

Mączlik Trialeurodes vaporariorum stał się stałym elementem występującym w naszej strefie klimatycznej w uprawach pod osłonami i - podobnie jak w krajach ościennych - można będzie jedynie ograniczać jego liczebność i szkodliwość, przy czym preferować należy coraz bardziej udoskonalone metody biologiczne. W związku z globalnym ociepleniem należy też spodziewać się w sezonie letnim zjawiska pojawiania się aktywnych osobników poza pomieszczeniami produkcyjnymi.

   
Literatura  
  • Achremowicz J. 1993. Szkodniki kwarantannowe sadów i upraw jagodowych. Ochrona roślin ogrodniczych. Część I - szkodniki. Akademia Rolnicza im. H. Kołłątaja w Krakowie: 142-144.
  • Benmessaud-Boukhalfa H., Benmessaud K., Belkacem N., Albajes R. (ed.), Sekeroglu E. 2000. Étude comparative de la répartition spatio-temporelle de deux aleurodes des cultures légumieres [Trialeurodes vaporariorum (Westwood) et Bemisia tabaci (Gennadius)] (Homoptera, Aleyrodidae) sur tomate. IOBC-WBRS Working Group "Integrated Control in Protected Crops, Mediterranean Climate". Proceedings of the meeting, Antalya, Turkey, 24-28 April 2000, Bulletin OILB SRVP 23(1): 125-131.
  • Boczek J. 1998. Nauka o szkodnikach roślin uprawnych. Wydanie 3 poprawione i uzupełnione. Wydawnictwo SGGW, Warszawa: 1-256.
  • Cichocka E., Czajkowska B., Goszczyński W., Kropczyńska-Linkiewicz D., Nawrocka B., Nowicki B. 1994. Szkodniki upraw szklarniowych. A. Gatunki występujące na częściach nadziemnych roślin. Integrowane metody zwalczania szkodników i chorób w uprawach pod osłonami. Wydanie I. Wydawnictwo SGGW, Warszawa: .
  • Gökçe E.K.G. 2005. Pathogenity of Paecilomyces spp. to the Glasshouse Whitefly Trialeurodes vaporariorum, with some observations on the fungal infection process. Turkish Journal of Agriculture and Forestry 29: 331-339.
  • http://beta gardeningzone.com/store/show_by_category/239/Delphastus-pusillus
  • http://www.faunistik/net/DETINVERT/_PDFFILES/SPECIES/trialeurodes_vaporariorum.pdfinwarz.skierniewice.pl/klucz/index.php?d=opis&id=288
  • Narkiewicz-Jodko J. 1983. Zwalczanie mączlika szklarniowego (Trialeurodes vaporariorum Westv.). Ochrona Roślin 5: 13-14.
  • Ramos N.E., Neto A.F., Arsenio S., Mangerico E., Stiger L., Fortunato E., Fernandes J.E., Lavadinho A.M.P., Louro D. 2002. Situation of the whiteflies Bemisia tabaci and Trialeurodes vaporariorum in protected tomato crops in Algarve (Portugal). Proceedings of the EPPO Workshop on tomato yellow leaf curl begomoviruses (TYLCV), Faro, Portugal, 21-23 May 2001. Bulletin OEPP 32(1): 11-15.
  • Ruszkowski J. 1933. Wyniki badań nad szkodliwą fauną Polski na podstawie materiałów z lat 1919-1930. Rocznik Ochrony Roślin, B, Warszawa, 1(1-3): 1-567.
  • Szelegiewicz H. 1979. Mączliki - Aleyrododea. Katalog fauny Polski, PWN, Warszawa, 21, 3: 1-19.
  • Wnuk A. 1994. Szkodniki motylkowych grubonasiennych. Entomologia dla rolników. Część 2. szczegółowa: 254-260. Wydanie 2. poprawione. Akademia Rolnicza im. H. Kołłątaja w Krakowie: 1-267.
   
Streszczenie  

Glasshouse Whitefly Trialeurodes vaporariorum (Westw.) originated from the tropical areas of America from where it arrived to London in 1848 with Brazilian orchids. It quickly spread in tropical areas where lived in the wild but in the temperate zone it occurs in winter only in glasshouses and in the last decades also in summer, in crops under foil cover and outside, in their immediate neighborhood. In the western part of Central Europe it occurred already in the mid 19th century but in Poland it was first noted in the between-war period. Currently, it occurs all over the country in crops under cover and in summer also in their vicinity. The noxiousness of Glasshouse Whitefly is similar to that of related Bemisia tabaci; it consists in slowing down the processes of photosynthesis and transpiration, retardation of growth, deformation and transmission of viruses and pathogenic fungi. In Poland it attacks mainly vegetable crops (eggplants, cucumbers, tomatoes), and ornamental plants (gerbera, fuchsia, tobacco, geraniums, ferns and others). For monitoring and partly controlling the population, there have been used yellow boards covered with glue. The formerly applied chemical control is now replaced by biological methods, particularly in vegetable crops. Biological control consists in the introduction of predatory mites and insects, mainly of tropical origin. In view of the climate warming one should expect that in the coming years the occurrence of active populations will be more and more frequent even at a considerable distance from glasshouses and crops under cover.

   
Opracowanie  Jolanta Kałmuk i Jerzy Pawłowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014