Dniestr i jego dopływy.

Gatunek ten należy do reliktowej fauny ponto-kaspijskiej sprzed połączenia Morza Czarnego z M. Śródziemnym. Występuje w lekko zasolonych estuariach u wybrzeży Morza Czarnego i M. Azowskiego oraz w dolnych odcinkach rzek stanowiących ich zlewisko, tj. w Dunaju po Żelazną Bramę, w Dniestrze, Bohu, Dnieprze, Donie, Kubaniu oraz rzekach spływających z Kaukazu. W Turcji notowana w rejonie Morza Marmara i rzece Sakarya. Zamieszkuje również przybrzeżne jeziora, ponadto przybrzeżne wody Morza Kaspijskiego w części północnej, zachodniej i wschodniej, ale nie wchodzi do uchodzących tam rzek.

Samce dorastają maksymalnie do 160 mm, samice do 133 mm, osobniki spotykane w Polsce są przeciętnie mniejsze. Ubarwienie żółtawo-szare. Grzbiet ciemny z ukośnie biegnącymi brunatnymi falistymi pasami. Duże oczy na wierzchu głowy, stanowiącej 1/4 długości ciała. Pysk tępo zakończony. Otwór gębowy szeroki w ustawieniu półgórnym z mięsistymi wargami. Płetwy brzuszne zrośnięte w przyssawkę osadzoną pod płetwami piersiowymi. Pierwsza płetwa grzbietowa krótsza i wyższa od drugiej. Druga płetwa grzbietowa równo wysoka na całej długości, tak samo odbytowa. Ciało całkowicie pokryte łuską (ktenoidalną i, miejscami, cykloidalną) z wyjątkiem sklepienia głowy, gardła i podstawy płetw piersiowych. W okresie rozrodu ciało samca ciemnieje, a płetwy wydłużają się i czernieją.

Żyje do 4-5 lat. Dojrzałość płciową osiąga w wieku dwóch lat (Pinchuk i in. 2003, za Georghievem 1966). Płodność skorelowana jest z wielkością samicy i średnio wynosi 1000 jaj na samicę. Średnica jaj w okresie bezpośrednio poprzedzającym rozród waha się od 0,14 mm do 1,56 mm (Grabowska 2005). Tarło trwa od początku kwietnia do końca lipca, czasem przedłuża się do połowy sierpnia. Jaja składane są w co najmniej dwóch rzutach, w miejscach osłoniętych, tzw. gniazdach, pod korzeniami i kamieniami, w pustych muszlach małży Anodonta sp., w oponach i innych wyrzucanych do wody śmieciach. W gnieździe mogą się znaleźć jaja od więcej niż jednej samicy. Ikra pilnowana jest przez samca, który ruchami płetw natlenia wodę, usuwa obumarłe jaja i odstrasza potencjalnych drapieżników.

Babka łysa jest organizmem euryoligohalinowym, żyje zarówno w wodach słodkich, jak i w wysłodzonych zatokach morskich (Pinchuk i in. 2003). Szczególnie dobre warunki bytowania znalazła w zbiornikach zaporowych, gdzie obserwuje się ją w dużej liczebności. W Polsce spotykana w rzekach, gdzie preferuje miejsca odsunięte od głównego nurtu, np. zamulone zatoki, często z dużą liczbą mięczaków, oraz w zbiornikach zaporowych. Wiosną migruje do strefy przybrzeżnej dla odbycia tarła, a na zimę powraca na większe głębokości. Rozprzestrzenianiu tego gatunku sprzyja oportunistyczna strategia żerowania, tzn. skład pokarmu zależy od dostępnej bazy pokarmowej (Kostrzewa i Grabowski 2003). W Polsce żywi się głównie skorupiakami obunogimi Amphipoda, larwami ochotek Chironomidae i innych muchówek Diptera, mięczakami Molusca (np. Valvata sp., Bithynia sp., Sphaerium sp., Pisidium sp., Dreissena polymorpha) oraz skąposzczetami Oligochaeta (Grabowska i Grabowski 2005, Kakareko i in. 2005). Żeruje w nocy i o świcie (Grabowska i Grabowski 2005).

Babka łysa rozprzestrzenia się w Europie wzdłuż dwóch szlaków migracji wodnej fauny ponto-kaspijskiej wskazanych przez Bij de Vaate i in. (2002). Jeden z nich, tzw. centralny, prowadzi z Morza Czarnego przez Dniepr, Prypeć, Kanał Królewski i Muchawiec (dopływ Bugu) do Polski, a stąd możliwa jest dalsza ekspansja przez Kanał Bydgoski, Noteć, Odrę do Niemiec i Zachodniej Europy. Pojawienie się babki łysej na obszarze Polski w 1995 r. poprzedzone było wcześniejszym rozszerzeniem jej zasięgu w dorzeczu Dniepru, aż po Kijów (Smirnov 1998), podczas gdy jeszcze w XIX w. notowana była jedynie w jego dolnym biegu. Obecnie występuje również na liście obcych gatunków na Białorusi.

Ekspansja babki łysej obserwowana jest również wzdłuż Dunaju (tzw. kanał południowy, wg Bij de Vaate i in. 2002), powyżej Żelaznej Bramy, uważanej za granicę pierwotnego zasięgu babki. Na początku lat 90. odnotowano ją w Serbii (Hegediš i in. 1991), gdzie obecnie występuje na kilku stanowiskach w Dunaju, m.in. na 130. kilometrze powyżej Żelaznej Bramy (Visnjic-Jeftic, Hegediš 2004). W 1999 r. złowiono ją na Słowacji w okolicach Bratysławy (Kautman 2001) i w Austrii na wschód od Wiednia (Ahnelt i in. 2001). Jak dotąd nie stwierdzono jej obecności na Węgrzech.

To rozprzestrzenianie się, zwłaszcza w Dunaju i Dnieprze, częściowo ma charakter naturalnej dyspersji z dawnego postglacjalnego refugium, ale udział tzw. czynnika ludzkiego jest tu wyraźny, przejawiający się m.in. w budowie kanałów żeglugowych łączących zlewiska mórz. Babka łysa, jako denna ryba słabo pływająca na duże odległości, najprawdopodobniej wykorzystuje w swej inwazji transport rzeczny, przemieszczając się skokowo o setki kilometrów np. w wodach balastowych, w zagłębieniach mat peryfitonu porastających zanurzone części lub w postaci ikry przyczepionej do elementów statku (Ahnelt i in. 1998). Wskazują na to również badania z okolic Wiednia (Wiesner 2005), gdzie babki szczególnie licznie zasiedlają rejony umocnień naddunajskich portów. Ten pogląd na rozprzestrzenianie się babki łysej potwierdza też jej nieciągły zasięg - obecna jest na Słowacji i w Austrii, podczas gdy - jak do tej pory - nie złowiono jej na Węgrzech. Możliwe, że również komunikacja rzeczna przyczyniła się do jej dyspersji np. w dorzeczu Dniepru. Rozprzestrzenianiu tego gatunku sprzyjają również określone cechy jego biologii. Po pierwsze, jak wszystkie ponto-kaspijskie babkowate charakteryzuje się szerokim zakresem tolerancji na czynniki środowiskowe, a zwłaszcza zasolenie. Oportunistyczna strategia żerowania i szerokie spektrum diety pozwalają zasiedlać nowe siedliska bez względu na dostępną bazę pokarmową (Kostrzewa, Grabowski 2003; Kakareko i in. 2005). Podobnie behawior rozrodczy, tj. wielomiotowe tarło, ikra składana w ukryciu i pilnowana przez samca, wydaje się sprzyjać wysokiej reprodukcji babki łysej, a w konsekwencji jej ekspansji (Grabowska 2005).

Babka łysa po raz pierwszy stwierdzona została w 1995 r. w środkowym Bugu na odcinku Terespol-Drohiczyn (Danilkiewicz 1996), a dwa lata później gatunek ten występował już w tej rzece między miejscowościami Hanna i Kamieńczyk, przypuszczalnie zasiedlił też Zalew Zegrzyński (Danilkiewicz 1998). Następnie w 2000 r. odnotowano obecność babki łysej w Zbiorniku Włocławskim, oddalonym od ujścia Bugo-Narwi do Wisły o około 100 km (Kostrzewa, Grabowski 2001). W 2003 r. babka ta już licznie występowała w okolicach Torunia (Kakareko i in. 2005) i Solca Kujawskiego (Grabowska i Grabowski 2005), potwierdzono jej obecność także w Bugu poniżej Kodenia i w Zalewie Zegrzyńskim (Kostrzewa i in. 2004). Jesienią 2005 r. złowiono ją w ujściu Wdy, tj. na 813,5 km biegu Wisły (Grabowski M. - inf. ustna). Zaobserwowano, że babka łysa wchodzi do ujściowych odcinków dopływów Wisły, np. Bzury (Zięba 2006), Skrwy Prawej (Marszał i in. 2004) i Wdy. W 2007 potwierdzono, że gatunek ten utrzymuje się w Bugu na odcinku Terespol-Zalew Zegrzyński oraz dolnej Wiśle w Zbiorniku Włocławskim (Grabowska - obserwacja własna), stwierdzono go również w Przekopie Wisły (Błażuk - inf. ustna).

W 2003 r. obecność babki łysej stwierdzono na terenie Brudzeńskiego Parku Krajobrazowego; kilka osobników złowiono wówczas na dwóch stanowiskach w Skrwie Prawej oddalonych o 2 i 6 km od ujścia do Wisły (Marszał i in. 2004). Gatunek ten występuje również w Bugu na odcinkach wchodzących w skład Parku Krajobrazowego "Podlaski Przełom Bugu" oraz Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego (Kostrzewa i in. 2004). Ponieważ babka łysa dotarła w Wiśle do ujściowego odcinka, prawdopodobnie jest również w Zespole Nadwiślańskich Parków Krajobrazowych.

Potencjalnie babka łysa może konkurować o pokarm z rodzimymi gatunkami ryb, jednak problemu takiego nie ma tam, gdzie baza pokarmowa jest wystarczająco bogata, jak np. w zbiornikach zaporowych. Wstępne porównanie pokarmu jazgarza Gymnocephalus cernuus, okonia Perca fluviatilis i babki łysej w Zbiorniku Włocławskim wykazało niski współczynnik nakładania się diety (Grabowska i Grabowski 2005). Zagrożenie w postaci wyjadania ikry i narybku krajowych ryb jak na razie nie zostało wykazane; przykładowo ten rodzaj pokarmu tylko sporadycznie występował w przewodach pokarmowych babki łysej ze Zbiornika Włocławskiego (Grabowska i Grabowski 2005, Kakareko i in. 2005). Natomiast kilkakrotnie odnotowano obecność w pokarmie babki rzadkiego ślimaka Valvata naticina (Kostrzewa i Grabowski 2003), co nie oznacza, że babka wybiera właśnie ten gatunek. Babka łysa może być wektorem nowych gatunków pasożytów z rejonu ponto-kaspijskiego. Badania parazytologiczne przeprowadzone w 2006 r. wykazały obecność obcego dla naszej fauny gatunku ektopasożytniczego płazińca, tj. Gyrodactylus proterorhini u osobników złowionych w okolicach Torunia (Ondračkova - inf. ustna).

Nie jest to gatunek ekologicznie czy gospodarczo uciążliwy w krajowych wodach, brak też informacji o próbach jego zwalczania. Populacje wystawione są na drapieżnictwo m.in. takich gatunków jak sandacz Stizostedion lucioperca, sum Silurus glanis, czy miętus Lota lota (w ich żołądkach znajdowano babki łyse), jak też kormoran Phalacrocrax carbo, który w Zalewie Wiślanym i Zatoce Puckiej z powodzeniem poluje na babkę byczą Neogobius melanostomus (Bzoma 1998).

Gatunek nieobjęty w Polsce żadną formą ochrony.

W najbliższych latach babka łysa prawdopodobnie będzie w Polsce migrować dalej na zachód Kanałem Bydgoskim, łączącym Wisłę z Notecią i dorzeczem Odry, a następnie dalej do Niemiec poprzez system kanałów. Badania prowadzone w październiku 2003 r. nie wykazały jeszcze obecności tego gatunku ani w Kanale Bydgoskim ani w Noteci (obserwacje własne).

Racer goby, Neogobius gymnotrachelus (Kessler, 1857) naturally occurs in estuaries of Black and Azov seas and lower sections of their rivers: Danube (up to the Iron Gate), Dniestr, Dnieper, Southern Bug, Don, Kuban and Caucasian rivers. In Turkey it was noted in the Marmara Sea and the Sakarya River. It inhabited coastal waters of the northern, western and eastern parts of the Caspian Sea but was not reported from its rivers.