Melanoides tuberculatus (O.F. Müller, 1774)
świderek

 introdukcja bieżąca, ostatnie ćwierćwieczeintrodukcja/inwazja transoceaniczna, czyli międzykontynentalnaRodzina  Thiaridae*  
Rząd  Prosobranchia  przodoskrzelne
Gromada  Gastropoda  ślimaki
Typ  Mollusca  mięczaki
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Wody słodkie Azji południowej, Afryki, Madagaskaru i północnej Australii.

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Wysokość muszli, charakteryzującej się znaczną zmiennością morfologiczną (Samadi i in. 1999), wynosi 30-45 mm. Muszla jest wrzecionowata, spiralnie skręcona, prawoskrętna, oliwkowobeżowa z brązowym paskowaniem lub kropkowaniem; jej powierzchnia pokryta spiralnymi żebrami i mniej wyraźnymi, poprzcznymi żeberkami; szew płytki, brzeg otworu muszli owalny. Liczba skrętów 9-11.

   
Biologia, ekologia  

Gatunek żyworodny, partenogenetyczny; do rozrodu mogą przystępować osobniki o długości muszli około 10 mm. Rozwój ogranicza niska temperatura - na ogół poniżej 18oC ślimaki giną. W warunkach naturalnych najczęściej spotykane są w płytkich wolno płynących ciekach: preferują podłoże piaszczyste i piaszczysto-muliste, są odporne na niedobór tlenu (Neck 1985); mogą żyć zagrzebane w osadach dennych; ich zagęszczenie może sięgać nawet kilkunastu tysięcy osobników na metr kwadratowy. Gatunek detrytusożerny. Ekologiczna plastyczność i partenogenetyczna reprodukcja warunkują dużą ekspansywność tego gatunku (Pointier i in. 1993).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Z uwagi na atrakcyjny wygląd, dużą szybkość rozmnażania się oraz zdolność usuwania glonów i resztek pożywienia ryb, jest gatunkiem popularnym w akwarystyce. Często hodowany jest także w przydomowych zbiornikach wodnych, cieplarniach i zbiornikach/basenach w ogrodach botanicznych (Aleksandrowicz 1993). Gatunek rozprzestrzenił się poza naturalny obszar występowania przenoszony przez ptactwo wodne oraz poprzez introdukcję lub zawlekanie, np. z materiałem zarybieniowym. Do tej pory odnotowano jego obecność w wielu krajach Ameryki Południowej, Środkowej, w południowych stanach USA oraz w Europie (w Hiszpanii, Austrii, Holandii, Francji, Niemczech, na Węgrzech i na Malcie - Richnovszky i Pinter 1979, Glöer i Meier-Brook 1998, Facon i in. 2003). Często na nowo zajmowanych obszarach najpierw zasiedla wody podgrzane, najczęściej przez elektrociepłownie, lub naturalne wody termalne. Na obszarach o łagodnym klimacie może rozprzestrzeniać się także w rzekach i zbiornikach naturalnych (Piechocki i in. 2003).

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

W Polsce stwierdzony przez Alexandrowicza (1993) w basenach z tropikalną i subtropikalną w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Pierwsze i jedyne stanowisko występowania tego tropikalnego ślimaka w wodach otwartych zaobserwowali Protasov i Kraszewski w 2000 roku w systemie podgrzanych jezior konińskich (Piechocki i in. 2003). Już w następnym roku w kanale zrzutowym Elektrowni Pątnów odnotowano liczne osobniki tego gatunku. Wśród zebranych okazów stwierdzono formy dorosłe i młodociane, co świadczy o rozmnażaniu się w tym środowisku. Latem i jesienią 2002 roku, jak i w latach następnych, na stanowisku tym stwierdzono wyłącznie puste muszle Melanoides tuberculatus. Przyczyną pojawienia się tego gatunku w systemie podgrzanych jezior i kanałów konińskich było prawdopodobnie zawleczenie z materiałem zarybieniowym lub przez akwarystów. W całym systemie jezior konińskich nie stwierdzono dotychczas innych stanowisk występowania M. tuberculatus.

   
Występowanie na terenach chronionych  

Nie stwierdzono.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Brak danych.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Melanoides tuberculatus ze względu na swoją dekoracyjność i cechy biologiczne jest gatunkiem atrakcyjnym dla hodowców i akwarystów. Jako gatunek bardzo ekspansywny może w sprzyjających warunkach termicznych rozmnażać się intensywnie, tworząc populację o dużym zagęszczeniu. W systemach sztucznie stworzonych przez człowieka, w których pozostaje pod kontrolą, nie będzie stanowił większego zagrożenia, lecz w ekosystemach naturalnych może wpłynąć na ich funkcjonowanie. Istnieje również możliwość przenoszenia wraz z tym gatunkiem stadiów larwalnych pasożytów, będących zagrożeniem dla innych organizmów. W ramach profilaktyki należy zachować ostrożność i ograniczyć niekontrolowane wsiedlanie tego ślimaka do naturalnych zbiorników.

   
Prognoza  

W kolejnych latach może dojść do pojawienia się Melanoides tuberculatus w różnych ekosystemach wodnych Polski, jednak potencjalny areał ekspansji ograniczony będzie prawdopodobnie wyłącznie do wód o podwyższonej temperaturze, co wiąże się z preferencjami tego gatunku do wyższych, aniżeli panujące w naszej szerokości geograficznej, temperatur wody. Ślimaki te nie są w stanie przeżyć chłodnych okresów jesienno-zimowych, a tym samym założyć stabilnej wieloletniej populacji. Nawet korzystne warunki siedliskowe (osady, przepływ wody i jej charakterystyka fizykochemiczna), jakie M. tuberculatus napotkał w systemie jezior konińskich, nie zrekompensowały prawdopodobnie zbyt niskiej temperatury, która zimą spadała nawet poniżej 100C.

   
Literatura  
  • Alexandrowicz S.W. 1993. Water snails introduced into the Botanic Garden in Cracow. Folia Malacologica 5: 109-113.
  • Facon B., Pointier J.P., Glaubrecht M., Poux C., Jarne P., David P. 2003. A molecular phylogeography approach to biological invasions of the New World by partenogenetic Thiarid snalis. Molecular Ecology 12: 3027-3039.
  • Glöer P., Meier-Brook C. 1998. Süsswassermollusken. Deutscher Jugendbund für Naturbeobachtung, Hamburg.
  • Neck R. W. 1985. Melanoides tuberculatus in extreme southern Texas. Texas Conchologist. 21 (4): 150-152.
  • Piechocki A., Wawrzyniak-Wydrowska B., Zdanowski B. 2003. Melanoides tuberculatus (O.F. Müller 1774) (Prosobranchia: Thiaridae). Nowy gatunek ślimaka dla fauny Polski. Folia Malacologica 11: 31-41.
  • Pointier J.P., Thaler L., Pernot A.F., Delay B. 1993. Invasion of the Martinique Island by the parthenogenetic snail Melanoides tuberculata and the succession of morphs. Acta Oecologica 14: 33-42.
  • Richnovszky A., Pinter L. 1979. A vízicsigák és kagylók (Mollusca) kishatározója. Vízügyi Hidrobiológia, Budapeszt, 6, 1-206.
  • Samadi S., Mavarez J., Pointier J.P., Delay B., Jarne P. 1999. Microsatellite and morphological analysis of population structure in the parthenogenetic freshwater snail Melanoides tuberculata: insights into the creation of variability. Molecular Ecology 8: 1141-1153.
   
Streszczenie  

Red-rimmed Melania originates from the freshwater habitats of Africa, southern Asia, Australia and Madagascar. It is a popular aquarium species, raised also in small water bodies in gardens, hothouses and botanical gardens. It can be introduced to natural environments with fry or carried by waterfowl. It has appeared in many countries of South and Central America, in the southern states of the USA, and also in Europe. In Poland the only open-water locality of this snail was discovered in 2000, in the system of heated Konin Lakes where it might have been introduced with fry or by aquarists. Red-rimmed Melania prefers shallow, slowly flowing rivers with sandy and sandy-muddy substratum; it can live buried in bottom sediments, its density reaching ten-twenty thousand ind./km2. In newly colonized areas it occurs at first in heated waters; in regions of mild climate it can also inhabit natural water bodies. Under favorable thermal conditions its populations can reach high densities and then the species may affect the functioning of natural biocenoses. It is possible that Red-rimmed Melania is a carrier of the larvae of parasites. In our climate, the species can survive only in heated waters.

   
Opracowanie  Andrzej Kraszewski

* Piechocki (2008) w opracowaniu zbiorowym „Fauna Polski - charakter i wykaz gatunków” (red. W. Bogdanowicz i in.) zaproponował inny podział, który - dla konsekwentnego utrzymania wcześniej przyjętej systematyki (Razowski 1997) - do tego zbioru opracowań malakologicznych nie został wprowadzony. [Red.]>
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014