Rzeka Garonne (Francja).

Kraje śródziemnomorskie.

Muszla podłużnie jajowata, cienka, gładka, słabo lśniąca i przejrzysta, z bardzo drobnymi liniami przyrostów na powierzchni, bez dostrzegalnych linii spiralnych. Skrętów 5-6, regularnie i szybko narastających; pierwszy bardzo mały, ostatni silnie rozdęty, zaokrąglony. Skrętka niska. Szwy słabo zaznaczone. Otwór muszli duży, jajowaty, jego wysokość równa około 2/3 wysokości muszli. Warga zewnętrzna cienka, z ostrą krawędzią, wewnętrzna ściśle przylega do regionu kolumienki, zamykając całkowicie dołek osiowy. Największe muszle osiągają wysokość 16 mm i szerokość 9 mm.

Gatunek ubikwistyczny, obecnie o zasięgu światowym, nie występuje w rejonach geograficznych o zimnym klimacie. Występuje w niemal całej Europie (Paraense i Pointier 2003, von Proschwitz 2005, Devin i in. 2005, Yildirim i in. 2006) zarówno na nizinach, jak i wyżynach (Beran 2002).

Pierwotnie rozdętka zaostrzona była gatunkiem ciepłolubnym, ale w miarę poszerzania zasięgu skolonizowała także środowiska wodne okresowo zamarzające. Brak szczególnych preferencji pokarmowych ułatwia jej kolonizację środowisk wodnych różnego typu. Jej pokarm stanowi głównie detrytus (70% zjadanego pokarmu) ze sporą domieszką zielenic i niewielką okrzemek (Reavell 1980).

Znaczna odporność na zanieczyszczenia wód pozwala rozdętce zaostrzonej zasiedlać zbiorniki naturalne i przemysłowe różnego pochodzenia (Dutkiewicz 1959, Piechocki i Potocki 1976, Strzelec 1993, Beran 2002). Duże zagęszczenie osiąga w zbiornikach o podgrzanej wodzie: np. w zbiorniku zaporowym Elektrowni Rybnik została wykazana po raz pierwszy w 1974 roku, tj. w trzecim roku po napełnieniu zbiornika, a jej zagęszczenie, z upływem lat, stopniowo wzrastało (Krzyżanek 1991, Strzelec 1999). Odporność rozdętki na wysoką temperaturę wody znana była od dawna. Feliksiak (1939) opisał stanowiska jej występowania w stawach fabrycznych w Łodzi, w których temperatura wody w lecie sięgała blisko 40°C, a zimą 25°C. Jaeckel (1962) wymienia stanowiska jej występowania w gorących źródłach koło Wiednia; Soszka, Soszka (1976) w kanale zrzutowym elektrowni Kozienice i stawach rybnych z wodą podgrzaną koło Elektrociepłowni Siekierki nad Wisłą. Rozdętka zaostrzona była jedynym gatunkiem ślimaka występującym w strefie zrzutu wód w zbiorniku Elektrowni Rybnik (Strzelec 1999).

Preferuje drobne zbiorniki wodne o bujnej roślinności. Częściej spotyka się ją na makrofitach niż na innym podłożu, a szczególnie często na pędach roślin szuwarowych (Strzelec i Serafiński 2004). Na skolonizowanych terenach unika środowisk o dnie pokrytym grubą warstwą mułu, dna czysto piaszczystego i gliniasto-mulistego (Strzelec 1993, Beran 2002).

Dane dotyczące biologii rozrodu i cyklu życiowego Physella acuta w warunkach naturalnych są bardzo nieliczne. Większość opublikowanych danych pochodzi z hodowli akwariowych i trudno jest na ich podstawie wysnuć wnioski dotyczące tych procesów w różnych warunkach klimatycznych panujących na obszarze jej występowania.

Duncan (1959) w badaniach przeprowadzonych w południowej Francji stwierdziła jednoroczny cykl życiowy z jednym wiosennym okresem rozrodu. Perrin (1986) w hodowli akwariowej stwierdził krótki okres jej życia z szybkim tempem wzrostu i osiąganiem dojrzałości płciowej.W warunkach klimatycznych Europy Środkowej (Serafiński i in. 1989) obserwowano dwa okresy rozrodcze w ciągu roku: wiosenny (kwiecień-maj) i późnoletni (lipiec-sierpień). Młode osobniki pojawiały się w czerwcu i wrześniu. W badanych niewielkich zbiornikach antropogenicznych występowały w efekcie dwie grupy osobników, różniące się przebiegiem cyklu życiowego. Pierwsza obejmowała osobniki urodzone późnym latem, które przetrwały zimę, rozmnażały się na wiosnę i wymierały na początku lata. Drugą grupę stanowiły osobniki urodzone wiosną, rozmnażające się późnym latem i wymierające przed okresem zimy. Długość życia osobników pierwszej grupy wynosi około 12 miesięcy, podczas gdy drugiej tylko 7-8 miesięcy. Interesujące jest, że osobniki zebrane w jednym ze zbiorników zapadliskowych, gdy powierzchnia lustra wody pokryta już była cienką warstwą lodu, i przeniesione do akwarium z wodą o temperaturze pokojowej przystępowały w ciągu 24 godzin do składania kokonów, zawierających jednak niewielką liczbę jaj (Strzelec i Serafiński -mat. niepubl.). Według Bondensena (1950) kokony jajowe osobników należących do tego gatunku w warunkach naturalnych zawierają 20-40 jaj.

Gatunek opisany w początku XIX wieku z Francji, w tym samym okresie znalazł się w kolekcjach ślimaków z Austrii, dokąd był prawdopodobnie przypadkowo zawleczony z roślinami dekoracyjnymi sprowadzanymi do stawów parkowych (Essl i Rabitsch 2002). Jego ekspansję można wiązać z rozwojem akwarystyki i międzynarodowym handlem roślinami akwariowymi. W wieku XIX i pierwszych dekadach wieku XX gatunek rozprzestrzeniał się ku północy i wschodowi Europy. W 1848 roku stwierdzono go w Szwajcarii, w 1895 w Niemczech (Tittizer 2001), a w 1912 roku w martwej odnodze Odry koło Opola (Boettger 1913). Od 1919 roku znany jest z Republiki Czeskiej (Beran 2002), a od 1926 z Węgier (Sóos 1956, Feher i in. 2004).

Pierwsze stanowisko rozdętki zaostrzonej na terenie Polski stwierdzono w 1906 roku w basenach cieplarni Ogrodu Botanicznego w Warszawie (Poliński 1917). Można sądzić, że dostała się tam w efekcie przeprowadzanej z zagranicznymi placówkami tego typu wymiany roślin wodnych. Pierwsze stanowisko w wodach otwartych podał Boettger (1913) z martwej odnogi Odry koło Opola oraz ze stawów przyfabrycznych na Górnym Śląsku. Wszystkie te stanowiska Physella acuta miały wodę podgrzaną zrzutami z zakładów przemysłowych do temperatury około 40°C (Jaeckel 1960). Wielkość muszli zebranych okazów rozdętki w tego typu środowiskach stała się podstawą do opisania przez Boettgera (1913) formy thermalis, różniącej się znacznie wymiarami muszli od okazów pochodzących z innych środowisk. W okresie międzywojennym większość stanowisk Physella acuta stwierdzonych w Polsce to siedliska antropogeniczne. Feliksiak (1939) wykazał jej obecność w stawach fabrycznych Łodzi. Według opublikowanej przez Urbańskiego (1947) inwentaryzacji malakofauny Polski, zasięg rozdętki zaostrzonej obejmował Wielkopolskę, Kujawy, Mazowsze, Podlasie, Śląsk i Sudety, jednak z uwagą autora, że występuje ona synantropijnie, głównie w akwariach i basenach cieplarni.

W drugiej połowie XX wieku ekspansja Physella acuta uległa znacznemu przyspieszeniu, jednakże brak systematycznych obserwacji na większej części obszaru Polski bardzo utrudnia jej ocenę. Przyjąć można, że obecnie stanowiska jej występowania rozproszone są po całej nizinnej i wyżynnej części kraju (do 450 m n.p.m.). Badania przeprowadzone przez Wiktora (1964), Piechockiego (1981) i Maltza (1999) potwierdziły unikanie przez rozdętkę zaostrzoną terenów górskich i podgórskich. Wydaje się, że głównym determinantem jej osiedlania się jest obecność roślin szuwarowych i trwałość środowisk wodnych.

Mechanizm ekspansji rozdętki zaostrzonej został częściowo wyjaśniony w badaniach nad jej występowaniem na Górnym Śląsku i terenach przyległych (Strzelec i in. 2006). Pierwsze stanowiska tego gatunku w wodach o niezaburzonej sztucznie termice pochodzą z początku lat 70. ubiegłego stulecia. Nieco wcześniej wykazano obecność pojedynczych osobników w zbiorach z paru stawów rybnych, dokąd zostały wprowadzone prawdopodobnie z importowanym narybkiem (Zięba 1967). Lata 70. to okres intensywnej industrializacji tego terenu, czego następstwem było powstanie licznych antropogenicznych zbiorników wodnych. Towarzyszyła temu dewastacja większości rzek. Te nowo powstałe środowiska wodne zostały bardzo szybko skolonizowane przez rozdętkę; w ciągu 30 lat ekspansji zasiedliła ona na badanym terenie 68 środowisk wodnych (15 rzek, 9 zbiorników zaporowych, 4 stawy rybne, 23 wyrobiska popiaskowe, 7 zapadlisk górniczych, 3 glinianki i 7 trwałych rowów melioracyjnych). Największe jej populacje powstały w krótkim czasie w piaskarniach, podczas gdy w stawach rybnych jej zagęszczenie nie przekraczało 2 osobników/m², czego przyczyną było prawdopodobnie żerowanie płoci i okonia. Intensywność ekspansji była największa w latach najszybszej industrializacji (1971-1990). W tym okresie pojawiła się na 47 nowych stanowiskach, podczas gdy w okresie recesji przemysłu (lata 1991-2005) tylko na 18 nowych stanowiskach (Strzelec i in. 2006).

W skolonizowanych siedliskach Physella acuta osiąga niekiedy bardzo znaczny udział w faunie ślimaków. Tak np. w niektórych rzekach, zbiornikach zaporowych i piaskarniach Górnego Śląska stanowiła do 50% całego zbioru ślimaków, podczas gdy w zapadliskach górniczych poniżej 1%.

W dorzeczu Odry jest gatunkiem rzadkim. Znana jest z zaledwie czterech (z 26) stanowisk, na których zostały znalezione mięczaki. Jedynie w starorzeczu Odry była gatunkiem często występującym. W górnej Wiśle występuje często (np. koło Tyńca, w wodzie podgrzanej zrzutami elektrowni w Skawinie; Alexandrowicz 1986), natomiast rzadko w środkowym jej biegu (Lewandowski 2004).

Sądzić można, że niewielka wrażliwość rozdętki zaostrzonej na niekorzystne warunki środowiska, a szczególnie zanieczyszczenia wody (Mouthon i Charvet 1999) jest głównym czynnikiem ułatwiającym kolonizację antropogenicznych środowisk wodnych. Natomiast czynnikiem utrudniającym lub uniemożliwiającym zasiedlanie przez nią środowisk wodnych jest okresowe wysychanie siedlisk (Costil i in. 2001), jak też nadmiar jonów magnezu w wodzie (> 50 mg/dm³; Strzelec 1993).

Nie występuje w odcinkach rzek o szybkim prądzie (Strzelec i Jeż 1998).

Brak danych.

Nie stwierdzono szkodliwego wpływu na populacje krajowych ślimaków, ani na biocenozy wodne.

Dotychczasowe obserwacje pozwalają przewidzieć niezbyt szybkie zasiedlanie nowych stanowisk na terenach nizinnych Europy Środkowej i Wschodniej. W procesie rozprzestrzeniania się tego gatunku ślimaka znaczna rolę mogą odegrać ptaki wodne, ale w dalszym ciągu przede wszystkim człowiek.

This Mediterranean species colonized in the 19^th and 20^th centuries almost the whole of Europe. Currently it is known from all European countries, except Scandinavia. It has probably been introduced with aquarium plants.

No harmful impact on native biocenoses was observed. One can expect the further slow expansion of this species and colonization of new habitats in European lowland, particularly along bird migration routes.