Philonthus spinipes Sharp, 1874
nawozak kolconogi

 introdukcja bieżąca, ostatnie ćwierćwieczeintrodukcja/inwazja kontynentalna, eurazjatyckiaRodzina  Staphylinidae  kusakowate
Rząd  Coleoptera  chrząszcze
Gromada  Insecta   owady
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

Japonia.

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Azja południowo-wschodnia.

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Kusak średniej wielkości o długości 13-18 mm; ubarwienie ciała czarne, pokrywy czerwone lub brunatno-czerwone, głowa i przedplecze silnie oszczecone (Lohse 1989).

   
Biologia, ekologia  

Chrząszcz epigeiczny stwierdzany dotychczas w kompoście, nawozach naturalnych, odchodach ssaków i na padlinie (Burakowski i in. 2000).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Do Europy zawleczony z południowo-wschodniej Azji w ostatnich dekadach XX wieku, prawdopodobnie drogą morską na Bałkany zachodnie, skąd rozpoczął ekspansję w Europie środkowej (S→N i SW→NE). Pierwsza informacja dotyczy Moraw (1982), lecz w krótkich odstępach czasu notowany także z b. Jugosławii, Austrii, Słowacji, Czech i Niemiec. W 1985 r. dostrzeżony w południowej Szwecji w 1990 w Danii, a rok później w Finlandii (Silfverberg 2005), co świadczy o zdecydowanie północnym kierunku ekspansji tego gatunku. Brak na razie informacji z krajów położonych na wschód od Polski, a także z Europy Zachodniej.

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

Z Polski pierwsze dane opublikowali Lohse i Lucht (1989) i być może było to inspiracją dla poszukiwań tego gatunku przez krajowych koleopterologów, którzy w ciągu następnych ośmiu lat stwierdzili obecność tego gatunku we wszystkich niemal częściach Polski: w Beskidzie Wysokim, na Wyżynie Małopolskiej, Wyżynie Lubelskiej, Dolnym Śląsku, w Wielkopolsce, Puszczy Białowieskiej, na Pojezierzu Mazurskim i na Pomorzu Zachodnim (Borowiec 1991, 1996; Kubisz i Melke 1994, Staniec 1996, Mele i Szafraniec 1998). Stanowiska polskie potwierdzają środkowoeuropejską ekspansję gatunku w kierunku północnym.

   
Występowanie na terenach chronionych  

Stwierdzony już w otulinach Babiogórskiego PN (Mele i Szafraniec 1998) i Białowieskiego PN (Borowiec 1991) oraz w rezerwacie przyrody "Trawiasta Buczyna" k. Szczecina (Kubisz i Melke 1994), a przez Jászaya (1997) podany także ze słowackiej części Pienińskiego PN (Pienap).

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Być może omawiany gatunek (podobnie jak Ph. rectangulus) skutecznie konkuruje z rodzimym Ph. nitidus (Fabr.) o podobnych preferencjach ekologicznych.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Nie stwierdzono jakichkolwiek szkód - w sensie gospodarczym.

   
Prognoza  

Prawdopodobnie pozostanie stałym elementem fauny epigeicznej Europy Środkowej i stąd - być może - będzie stopniowo opanowywał obszary położone także na zachód i na wschód od Polski.

   
Literatura  
  • Borowiec L. 1991. Nowe i rzadkie dla Polski gatunki chrząszczy (Coleoptera). Wiadomości Entomologiczne Poznań 10: 197-205.
  • Borowiec L. 1996. Chrząszcze nowe dla Wyżyny Lubelskiej. Wiadomości Entomologiczne 15: 57.
  • Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 2000. Chrząszcze Coleoptera. Uzupełnienia tomów 2-21. Katalog fauny Polski, część XXIII, tom 22. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa: 1-252 + mp. nlb.
  • Jászay T. 1997. Niekoľko poznámok k výskumu chrobákov (Coleoptera) slovenskej časti Pieninského národného Parku. Monografické Štúdie o národných Parkoch. 1. Príroda Pienin v premenách [Bratislava]: 105-109.
  • Kubisz D., Melke A. 1994. Rzadkie i nowe dla fauny Polski Staphylinidae (Coleoptera). Część II. Staphylininae. Wiadomości Entomologiczne 13: 33-40.
  • Lohse G. A. 1989. Familie: Staphylinidae, 121-240. In: Lohse G.A., Lucht W.H. (eds) Die Käfer Mitteleuropas. 1. Supplementband mit Katalogteil. Goecke & Evers, Krefeld: 1-321.
  • Melke A., Szafraniec S. 1998. Materiały do poznania kusakowatych (Coleoptera, Staphylinidae) Babiej Góry. II. Wiadomości Entomologiczne 17: 75-83.
  • Silfverberg H. 2005. Newcomers in the coleopteran fauna of northern Europe. In: Skłodowski J., Huruk S., Barševskis A., Tarasiuk S. (eds) Protection of Coleoptera in the Baltic Sea Region. Warsaw Agricultural University Press: 93-101.
  • Staniec B. 1996. Materiały do poznania kusakowatych (Coleoptera, Staphylinidae) Wyżyny Lubelskiej. Część II. Wiadomości Entomologiczne 15: 23-29.
   
Streszczenie  

Philonthus spinipes Sharp originated in Southeast Asia, from where it has been introduced to the Western Balkans in the last decades of the 20th century with merchandise, probably by sea transport. From that region it spread towards the north and northeast, covering also broad water expanses, surely transported by wind. The first information from Central Europe concerned Moravia (1982), and shortly afterwards the species was found in Germany, Poland, Denmark and Sweden. It is a flying epigeic beetle, occurring in Europe in compost and manure, and also on carcass. At the end of the 20th century it was known from almost all regions of Poland, from both lowland and mountain areas (also from buffer zones of protected areas). It is of no economic importance but like the formerly described species effectively competes with native Ph. nitidus, a species showing similar ecological preferences, which was demonstrated in studies carried out in the Slovakian Pieniny Mts. If the expansion is continued at the present rate, one may expect that during the nearest decade the range of invasive P. spinipes will extend to the east and west of Europe.

   
Opracowanie  Jerzy Pawłowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014