Ostrinia nubilalis Hübner, 1796
omacnica prosowianka
European Corn Borer

 introdukcja historyczna, w zasadzie po roku 1800introdukcja/inwazja regionalnaRodzina  Pyralidae  omacnicowate
Rząd  Lepidoptera  motyle
Gromada  Insecta   owady
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Basen Morza Śródziemnego (południowa Europa, północna Afryka).

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Długość ciała samicy wynosi 15 mm, samca - 12 mm. Rozpiętość skrzydeł samicy - 30 mm, samca - 25 mm. Przednie skrzydła samicy są jasnobrązowe z ciemnymi brzegami i dwoma falistymi liniami poprzecznymi, tylne jasnożółte z jasną środkową pręgą. Skrzydła przednie samca są brunatne z jasnożółtymi przepaskami, a tylne jasnożółte z jaśniejszym paskiem.

   
Biologia, ekologia  

W warunkach południowej Polski omacnica prosowianka ma jedno pokolenie w ciągu roku. Dorosłe gąsienice zimują w łodygach kukurydzy lub chwastów grubołodygowych (np. komosa czerwona, komosa biała, szarłat szorstki, rdest plamisty i in. (Kania i Pałczyński 1960). Część populacji może odbywać pełny cykl rozwojowy w chwastach. Jest to motyl nocny, przejawiający największą aktywność od zmroku do północy. Intensywność lotów i szybkość rozwoju populacji uzależniona jest od przebiegu pogody. Przeloty na dalsze odległości i zasiedlanie nowych terenów odbywa się w temperaturach powyżej 15°C. przeważnie populacja przemieszcza się o około 4-5 km rocznie, lecz w bardzo sprzyjających warunkach rozprzestrzenianie się może być znacznie szybsze. Okres lotu motyli jest dość długi - w Polsce rozpoczyna się w końcu czerwca lub w lipcu i trwa do początku lub połowy sierpnia. Samice składają jaja na dolnej powierzchni środkowych i górnych liści, w złożach od dwóch do kilkunastu sztuk. Jedna samica składa średnio 500 jaj w ciągu swego życia. Wylęgające się larwy mogą okresowo żywić się pyłkiem, później wgryzają się do łodyg oraz do rozwijających się kolb kukurydzy. Jest to gatunek polifagiczny i może się rozwijać na ponad 200 gatunkach roślin - w Polsce są to najczęściej kukurydza, chmiel, proso, konopie, a także buraki, ziemniaki, maliny, złocienie, szpinak, rabarbar, seler i wiele innych roślin (Kania 1956, 1961).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Z obszaru śródziemnomorskiego omacnica prosowianka została zawleczona w XX wieku z wymienionymi roślinami uprawnymi (zarówno z materiałem siewnym, jak i towarami spożywczymi) na pozostałe obszary północnej półkuli i obecnie występuje praktycznie w strefie upraw rolnych całej Holarktyki. Motyl ten jest ważnym gospodarczo szkodnikiem kukurydzy w krajach sąsiadujących z Polską: w Słowacji, na Morawach i w południowo-zachodnich Niemczech.

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

W Polsce obecność tego gatunku stwierdził po raz pierwszy w dwudziestoleciu międzywojennym Judenko (1938) w województwie lubelskim, na chmielu i prosie. Brak danych z tego okresu o występowaniu motyla na kukurydzy, którą wówczas uprawiano tylko na krańcach południowo-wschodnich. W okresie powojennym nastąpił rozwój uprawy kukurydzy w Polsce i równoczesne opanowywanie jej przez szkodniki. Omacnica notowana była jako najważniejszy szkodnik kukurydzy w południowo-zachodniej Polsce (Opolskie, Wrocławskie i Zielonogórskie). Przejście z uprawy odmian populacyjnych na mieszańce liniowe spowodowało zmniejszenie znaczenia omacnicy jako szkodnika - zwłaszcza w chłodniejszych latach. W latach cieplejszych (1992-1994) ponownie wzrosło nasilenie występowania i szkodliwość omacnicy na południowym zachodzie Polski. Gatunek objął swym zasięgiem również południowo-zachodnią część Wielkopolski (część Kaliskiego i Leszczyńskiego). W 1994 motyl po raz pierwszy stwierdzony został na kukurydzy w Małopolsce (rejon przemysko-rzeszowski). Ocieplenie klimatu i deficyt opadów w kolejnych latach wpłynęło na dalszą ekspansję omacnicy. Zasięg występowania gatunku w południowo-Zachodnim obszarze naszego kraju przesunął się na północ, obejmując prawie całą Wielkopolskę.

   
Występowanie na terenach chronionych  

Brak informacji.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Brak informacji.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Omacnica prosowianka jest jednym z najważniejszych szkodników kukurydzy - zwłaszcza w cieplejszych rejonach uprawy tej rośliny (Kania i Sekuła 1960). Charakterystyczne objawy żerowania to wysypujące się z wygryzionych otworów trociny i odchody gąsienic - najlepiej widoczne pod koniec sierpnia. Żerowanie gąsienic w łodygach powoduje osłabienie roślin i zdrobnienie ziarna. Ponadto przez wygryzione otwory do tkanek roślin przedostają się zarodniki grzybów i bakterie powodując zgorzele, których następstwem jest wyleganie roślin. Gąsienice zjadają miękkie ziarniaki w kolbach oraz wygryzają kanały w osadkach kolb. Wykonane przez nie otwory i rany stają się drogą infekcji dla licznych fitopatogenów. Zapobieganie stratom powodowanym przez tego motyla polega głównie na odpowiedniej agrotechnice: odpowiednim zmianowaniu, uprawie roślin mniej podatnych, właściwym nawożeniu, niszczeniu chwastów - zwłaszcza grubołodygowych, niszczeniu i głębokim przeorywaniu resztek pożniwnych. W przypadku przekroczenia progu szkodliwości (obecność złóż na 15% analizowanych roślin w czasie składania jaj lub 20 jaj na 100 roślin), zaleca się chemiczne zwalczanie szkodnika w sygnalizowanych terminach (okres masowego składania jaj do początku wylęgu gąsienic).

W Polsce zaleca się wysiew insektycydów granulowanych, w innych krajach stosuje się opryskiwanie plantacji pyretroidami lub innymi insektycydami.

W walce z omacnicą stosuje się też preparaty biologiczne, zawierające bakterie Bacillus thuringiensis, zawiesinę zarodników grzybów Beauveria bassiana lub mieszaninę obu czynników biologicznych. Stosowanie insektycydów - zarówno chemicznych, jak i biologicznych jest jednak znacznie utrudnione z uwagi na wysokość roślin, które w zależności od odmiany i terminu zabiegu osiągają 110 do 170 cm. W ostatnich latach przeciwko omacnicy coraz powszechniej stosuje się uwalnianie parazytoidów jaj motyli ? kruszynka Trichogramma spp. Próby zastosowania tych entomofagów prowadzone są również w Polsce. Zabieg ten przynosi dobre efekty szczególnie w krajach, w których przeżywalność entomofagów w warunkach naturalnych jest dobra.

   
Literatura  
  • Judenko E. 1938. Badania nad omacnicą prosowianką - Pyrausta nubilalis Hbn. w związku z jej żerowaniem na chmielu (Humulus lupulus L.) i prosie (Panicum miliaceum L.). Prace Wydziału Chorób i Szkodników Roślin PINGW w Bydgoszczy, Warszawa, 17: 19-122.
  • Kania Cz. 1956. Z obserwacji nad omacnicą prosowianką - Pyrausta nubilalisHbn. na kukurydzy. Biul. Hodowli i Selekcji Roślin 5-6: 98-104.
  • Kania Cz. 1961. Z badań nad omacnicą prosowianką - Pyrausta nubilalis (Hbn.) na kukurydzy w okolicach Wrocławia w latach 1956-1959. Polskie Pismo Entomologiczne, ser. B 23-24: 165-181.
  • Kania Cz., Pałczyński A. 1960. Zimowanie gąsienic omacnicy prosowianki - Pyrausta nubilalis Hbn. (Lep., Pyralidae) w chwastach grubołodygowych na plantacjach kukurydzy. Polskie Pismo Entomologiczne ser. B 17-18: 13-16 + wkl. nlb.
  • Kania Cz., Sekuła J. 1960. Z badań nad szkodliwością omacnicy prosowianki - Pyrausta nubilalis Hbn. na różnych odmianach kukurydzy. Polskie Pismo Entomologiczne ser., B 19-20: 231-239.
   
Streszczenie  

European Corn Borer Ostrinia nubilalis Hübn. is a moth that originated in the Mediterranean area, from where it was introduced with seed material and food products to other regions of Western Palearctic, as well as to North and Central Americas. It was first found in Poland in the between-war period in the Lublin region, in hop and millet crops. In the post-war period it had become the main pest of corn in south-western Poland. During a few hottest summer weeks O. nubilalis imagines can make flights at large distances, so each year the population can move farther by 4-5 km. The recent climate warming has accelerated the expansion of this species in Poland and may increase its noxiousness. European Corn Borer is a polyphage; in Poland larvae feed burrowing into the stems of corn, hop, millet, hemp, beet, potato, raspberry, spinach, rhubarb, celery and many other plants, particularly robust weeds with thick stems (e.g. pigweed, amaranth, Polygonum). An additional effect of ECB feeding is that it enables penetration into plants tissues of bacteria and fungi spores which cause gangrene. In Poland the control of European Corn Borer consists in application of granular insecticides but there are also made attempts at biological control, based on the use of entomophages from the genus Trichogramma as parasitoids of eggs.

   
Opracowanie  Jolanta Kałmuk i Jerzy Pawłowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014