Boettgerilla pallens Simroth, 1912
boettgerilla blada
Worm Slug

 introdukcja historyczna, w zasadzie po roku 1800introdukcja/inwazja regionalnaRodzina  Boettgerillidae  boettgerillowate
Rząd  Stylommatophora  trzonkooczne
Gromada  Gastropoda  ślimaki
Typ  Mollusca  mięczaki
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

Gudauta koło Suchumi (Abchazja, Gruzja).

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Kaukaz.

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Ślimak nagi. Długość ciała do 60 mm, szerokość około 2-5 mm; płaszcz nieco dłuższy niż 1/3 długości ciała. Otwór oddechowy w tylnej połowie płaszcza. Ciało znacznie wydłużone, bardzo wąskie, robakowate, z bardzo wąską podeszwą, co sprawia, że w przekroju jest niemal okrągłe. Tylny koniec ciała szybko się zwęża i jest ostro zakończony. Na grzbiecie dobrze wykształcony kil, dochodzący do tylnego brzegu płaszcza. Ubarwienie młodych osobników jest białawe lub różowo-białe, dorosłych - popielate z jaśniejszymi bokami; głowa i czułki czarniawe. Podeszwa kremowa. Śluz bezbarwny, gęsty i lepki.

Cechy anatomiczne: w środkowej części nasieniowodu znajduje się wrzecionowata, lśniąca struktura odróżniająca tego ślimaka od wszystkich innych naszych ślimaków nagich.

   
Biologia, ekologia  

Na obszarze naturalnego zasięgu (Abchazja i zach. Gruzja) ślimak ten występuje w podgórskich i górskich lasach, zarówno szpilkowych, jak i mieszanych, często w zbiorowiskach porośniętych kasztanem jadalnym. Według Wiktora (1989) w górach sięga przynajmniej do wys. 1750 m n.p.m. Jest gatunkiem eurytopowym. Prowadzi ukryty tryb życia chowając się głęboko w ziemi (nawet do 60 cm), pod kamieniami i pod kawałkami drewna oraz w ściółce. W Polsce i w innych krajach europejskich występuje głównie synantropijnie, w zdegradowanych środowiskach (komposty, wysypiska śmieci, ruiny i ugory), ale zaczyna przenikać do środowisk naturalnych. Sprzyjające warunki odnajduje również w parkach, ogrodach i na cmentarzach.

Biologia tego gatunku nie jest wystarczająco zbadana, gdyż w hodowli bardzo trudno jest utrzymać go dłużej przy życiu. Żywi się m.in. odchodami dżdżownic, detrytusem roślinnym, ale także gnijącymi korzeniami roślin, tkanką liści i owoców. Znane są również przypadki zjadania przez niego jaj innych ślimaków, zwłaszcza Deroceras rodnae Grossu, Lupu i D. reticulatum (O.F. Müller) (Barker i Efford 2004).

Wydaje się, że jego rozród nie zależy od pór roku, gdyż zarówno młode, jak i dorosłe osobniki są znajdowane przez cały rok. Okres zimy ślimaki te mogą przetrwać w postaci jaj, ale prawdopodobnie również jako dorosłe osobniki. Jaja tego gatunku są przezroczyste, owalne, o wymiarach 2,1 × 1,9 mm. Są składane w grupach po kilka do kilkunastu. Według Daxla (1967) rozwój jaj w temperaturze 17°C trwa 20-22 dni.

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Boettgerilla pallens został opisany na podstawie okazów zebranych w 1907 roku w górskim lesie na południowo-zachodnich stokach Kaukazu. Dokładne granice jego naturalnego zasięgu są trudne do ustalenia, gdyż teren ten nie jest dostatecznie zbadany.

Muzealne materiały wskazują, że ślimak mógł pojawić się w Europie Środkowej dopiero po II wojnie światowej jako zawleczony z Kaukazu, prawdopodobnie z transportem warzyw (Wiktor 2004). Po raz pierwszy znaleziono ten gatunek poza Kaukazem w 1949 roku w Neandertal (Nadrenia Północna - Westfalia) w wilgotnym siedlisku w pobliżu Muzeum Prehistorii (Schmid 1966), ale przez dłuższy czas pozostawał nierozpoznany.

Pierwsze stanowiska w Europie Środkowej odnotowane w piśmiennictwie pochodzą z Polski (1954, park w Polanicy; Wiktor 1959), a zaraz potem, na przełomie lat 60. został znaleziony w dawnej Czechosłowacji (Hudek i Macha 1961), we wschodniej części Niemiec i w Szwajcarii (Schmid 1962, 1963), a następnie we Francji i Belgii (Schmid 1969), Austrii (Reischütz 1986), Finlandii (Valovirta i Nikkinen 1970) oraz w Wielkiej Brytanii i Irlandii (Colville i in. 1974). Na obszarze dawnego ZSSR jego występowanie stwierdzono w różnych antropogenicznych stanowiskach, głównie w parkach miejskich Petersburga, Lwowa, Soczi i Erewania, w szklarniach Moskwy i Czelabińska oraz w Tadżykistanie (Likharev i Wiktor 1980). W Turcji został pierwszy raz znaleziony w 1985 roku (Wiktor 1994) i jest to jedyne znane tam stanowisko tego gatunku (Schütt 2001). Lisický (1991) podaje aktualny wykaz stanowisk tego ślimaka ze Słowacji, a Pintér i Suara (2004) z Węgier. Jako gatunek inwazyjny Boettgerilla pallens występuje obecnie również w niemal całej Europie Zachodniej i w Ameryce Północnej (Reise i in. 2000, Barker i Efford 2004). Ostatnio został stwierdzony na Litwie (Šatkauskiene 2001).

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

W Polsce po raz pierwszy został znaleziony w 1954 roku w parku w Polanicy koło Kłodzka przez A. Riedla, a nieco później w Międzygórzu koło Kłodzka. W latach 1956-57 był zbierany na tym samym stanowisku i kilku innych w okolicy Kłodzka i Wałbrzycha przez A. Wiktora. W trzech spośród wymienionych stanowisk ślimak ten występował w biotopach synantropijnych, natomiast pozostałe stanowiska leżały na obszarze objętym ochroną, z mniej więcej naturalnie zachowaną roślinnością.

Obecnie występuje na wielu stanowiskach w Polsce południowo-zachodniej i jest w wyraźnej ekspansji.

   
Występowanie na terenach chronionych  

Znane są stanowiska tego ślimaka z rezerwatów o cechach lasu naturalnego, jak np. Muszkowicki Las Bukowy oraz z Tatrzańskiego i Pienińskiego Parku Narodowego.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Brak rozeznania.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Brakuje dowodów świadczących o szkodliwym oddziaływaniu tego ślimaka na uprawy ogrodowe czy rolnicze. Jego ukryty tryb życia i słabo poznana biologia utrudnia dokładniejsze oceny.

   
Prognoza  

Dotychczas stwierdzone u nas stanowiska leżą głównie na pogórzu i w niższych partiach górskich, ale ślimak ten jest obecnie w ekspansji i może skolonizować również niziny, podobnie jak kolonizuje coraz to nowe obszary Europy. Rozprzestrzenia się głównie jako synantrop, gdyż jego podziemny tryb życia sprzyja rozprowadzaniu go wraz z rozsadami ze szkółek, ale z łatwością wnika do środowisk o cechach biotopów naturalnych.

   
Literatura  
  • Barker G. M. & Efford M. 2004. Predatory gastropods as natural enemies of terrestrial gastropods and other Invertebrata. In: Barker G. M. (ed.) Natural Enemies of Terrestrial Molluscs. CAB International 2004: 279-403.
  • Colville B., Lloyd-Evans L., Norris A. 1974. Boettgerilla pallens Simroth, a new British species. Journal of Conchology 28 (4): 203-208.
  • Daxl R. 1967. Ein Beitrag zur Biologie von Boettgerilla vermiformis Wiktor, 1959. Zeitschrift für Angewandte Zoologie 54: 227-231.
  • Hudec V., Macha S. 1961. Pozoruhodny plž z rodu Boettgerilla Simr. na Ostravsku - nový druh pro ČSSR. Přirodovědecký Časopis Slezký 22: 303-310.
  • Lisický M.J. 1991. Mollusca Slovenska. Veda, Bratislava: 1-341.
  • Pintér L., Suara R. 2004. Magyarországi puhatestűek katalógusa hazai malakológusok gyűjtései alapján [Catalogue of Hungarian Molusca]. Magyar Természettudományi Múzeum, Budapest: 1-547.
  • Reischütz P.L. 1986. Die Verbreitung der Nacktschnecken Österreichs (Arionidae, Milacidae, Limacidae, Agriolimacidae, Boettgerillidae) (Supplement 2 des Catalogus Faunae Austriae). Sitzungsberichte Abt. I, 195 (1-5): 67-190.
  • Reise H., Hutchinson J.M., Forsyth R.G., Forsyth T.J. 2000. The ecology and rapid spread of the terrestrial slug Boettgerilla pallens in Europe with reference to its recent discovery in North America. Veliger 43: 313-318.
  • Schmid G. 1962. Boettgerilla vermiformis Wiktor, 1959, eine neue Nacktschnecke in Deutschland (Gastropoda, Parmacellidae). Archiv für Molluskenkunde 91: 105-108.
  • Schmid G. 1963. Zur Verbreitung und Anatomie der Gattung Boettgerilla. Archiv für Molluskenkunde 92: 215-225.
  • Schmid G. 1966. Weitere Funde von Boettgerilla vermiformis. Mitteilungen der Deutschen Malakozoologischen Gesellschaft 1: 131-136.
  • Schmid G. 1969. Boettgerilla vermiformis auch in Frankreich und Belgien. Mitteilungen der Deutschen Malakologischen Gesellschaft 2: 20-21.
  • Schütt H. 2001. Die türkischen Landschnecken 1758-2000. Acta Biologica Bendrodis, Supplementband 4: 1-548.
  • Šatkauskiene I. 2001. Naujos šliužu rušies Lietuvoje - Boettgerilla pallens ir retuju Lietuvos sausumos moliusku rušiu apžvalga. Ekologija (Vilnius) 2: 56-60.
  • Valovirta I., Nikkinen A. 1970. Boettgerilla vermiformis Wiktor (Gastropoda, Parmacellidae) found in Finland. Annales Zoologici Fennici 7: 188-190.
  • Wiktor A. 1959. Boettgerilla vermiformis n. sp. (Mollusca, Pulmonata). Communication of the Poznań Society of Friends of Science, Department of Mathematical and Natural Sciences, 4.
  • Wiktor A. 1989. Limacoidea et Zonitoidea nuda. Ślimaki pomrowiokształtne (Gastropoda: Stylommatophora). Fauna Polski.Fauna - Poloniae 12: 1-207.
  • Wiktor A. 1994. Contribution to the knowledge of the slugs of Turkey (Gastropoda terrestria nuda). Archiv für Molluskenkunde 123 (1/6): 1-47.
  • Wiktor A. 2004. Ślimaki lądowe Polski. Wyd. Mantis, Olsztyn: 1-302.
   
Streszczenie  

Boettgerilla pallens Simroth, 1912 originates from the Caucasus where it lives in submontane and montane forests. It has been introduced to Europe in the mid 20th century, probably with pot plants and vegetables, and since then it has quickly been spreading in synanthropic habitats. Worm Slug lives primarily in degraded habitats but appears also in close-to natural biotopes. In Poland it has been known from 1956. It occurs mainly in the south-western part of the country, in the foothills and lower parts of mountains. The species is difficult to find because of its hidden mode of life. In Poland B. pallens is mostly a synanthropic species but can be found also in nature reserves and national parks. It is currently in expansion and probably will colonize also other regions of our country.

   
Opracowanie  Ewa Stworzewicz
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014