Megastigmus spermotrophus Wachtl, 1893
znamionek jedlicowy
Douglas-Fir Seed Chalcid; Douglas Fir; Seed Fly

 introdukcja historyczna, w zasadzie po roku 1800introdukcja/inwazja transoceaniczna, czyli międzykontynentalnaRodzina  Torymidae  raniszkowate
Rząd  Hymenoptera  błonkówki
Gromada  Insecta   owady
Typ  Arthropoda  stawonogi
 
 
 
 
 
   

powiększ

powiększ

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

Formalnie Austria (gatunek opisany jako inwazyjny).

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Skrajnie zachodnie, pacyficzne wybrzeża Ameryki Północnej, od Vancouver w Kanadzie po Kalifornię w USA - w naturalnym areale jedlicy, czyli daglezji (Pseudotsuga menziesii Fr. = Ps. taxifolia Britt. = Ps. douglasii Carr.).

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Drobna błonkówka; samica długości 2,8-4,3 mm, barwy żółtej, pokładełko czarne, znamię skrzydłowe czarne dwukrotnie dłuższe od szerokości; samiec o długości 2,7-3,8 mm ma ciało cytrynowe z wyjątkiem głowy i przedtułowia, które są ciemnobrunatne. Larwa biaława, beznoga, łukowato wygięta z brunatnymi żuwaczkami uzbrojonymi w trzy ostre zęby (Kapuściński 1966, Skrzypczyńska 1994).

   
Biologia, ekologia  

Znamionek jest monofagiem jedlicy i jej odmian: zielonej (var. viridis Schn.) i sinej (var. glauca Schn.). Postacie doskonałe pojawiają się w końcu maja, składanie jaj przez samice trwa do sierpnia. Jaja składane są do zawiązków szyszek. Larwy żerują w nasionach do końca września, wyjadając całą ich zawartość. Praktycznie bez badań rentgenowskich nie można stwierdzić czy nasionko jest zasiedlone. Przepoczwarczenie następuje wiosną następnego roku, po czym z nasienia przez okrągły otwór o średnicy 0,75 mm wydobywa się imago (Skrzypczyńska 1994, 1966).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Jedlica introdukowana została do Anglii w 1827 roku i w niedługim czasie rozpowszechniła się w całej Europie. Pierwsze, już nieistniejące, egzemplarze w Polsce posadzono około 1830 roku, następne w połowie XIX w. Z Ameryki - wraz z zasiedlonymi przez larwy nasionami - znamionek jedlicowy (wówczas jeszcze nieznany nauce) został zawleczony do krajów europejskich. Jednak pierwsze stwierdzenie w Europie miało miejsce dopiero w 1893 roku, w monarchii austro-węgierskiej (być może w Galicji?), skąd gatunek ten został opisany przez profesora wyższej uczelni leśnej w Wiedniu (a wcześniej nadleśniczego w Żywcu) - F. Wachtla. Obecnie znamionek ten stwierdzany jest we wszystkich większych skupiskach jedlicy w Europie. W XX wieku znamionek daglezjowy został zawleczony także do Nowej Zelandii.

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

Pierwsza oficjalna informacja o występowaniu znamionka daglezjowego w naszym kraju dotyczy 1913 roku, gdy stwierdzono go w okolicach Poznania (Busse 1914). Po II wojnie światowej zostały podane następne stanowiska z Zielonki i Krynicy (Kozikowski 1948). Skrupulatne badania próbek nasion jedlicy w Instytucie Badawczym Leśnictwa w latach 1967-68 pozwoliły na ustalenie ówczesnego zasięgu ekspansji (Schneider 1970); główny areał obejmował Polskę zachodnią - między środkowym biegiem Odry a Zalewem Wiślanym; dwa mniejsze obszary występowania znajdowały się na południowym zachodzie kraju: na pogórzach sudeckich i zachodnio-karpackich. Ponadto kilka izolowanych stanowisk stwierdzono na Mazurach i zachodnim Mazowszu oraz na Pogórzu Dynowsko-Przemyskim. Należy podkreślić, iż na pozostałych obszarach wschodniej połowy Polski nie stwierdzono wówczas obecności tego znamionka w badanych próbkach nasion pochodzących m.in. z Podlasia i Wyżyny Lubelskiej. Obecnie Megastigmus spermotrophus rozprzestrzeniony jest we wszystkich dzielnicach przyrodniczo-leśnych naszego kraju, tam gdzie występują większe skupiska daglezji.

   
Występowanie na terenach chronionych  

Stwierdzony w otulinach Parków Narodowych: Drawieńskiego, Gór Stołowych i Karkonoskiego oraz w kilku parkach krajobrazowych.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Pod koniec ubiegłego stulecia okazało się, że szkodliwość znamionka jest znacznie mniejsza niż to dawniej wyliczano, ponieważ samice składają jaja także do bezwartościowych dla gospodarstwa leśnego nasion płonych, gdyż one także zawierają wystarczające ilości substancji odżywczych dla zapewnienia pełnego rozwoju osobnika (Niwa i Overhulser 1992, Skrzypczyńska 1994). Odkrycie to - być może - pozwoli zrezygnować z chemicznych i fizycznych metod zwalczania znamionka, a profilaktykę oprzeć na wprowadzeniu wspomnianych parazytoidów.

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Gatunek wyrządzający istotne szkody w leśnictwie europejskim, w swej ojczyźnie ma dużo mniejsze znaczenie gospodarcze i zapewne dlatego nie był tam przez dłuższy czas rozpoznawany, o czym świadczy fakt opisania go dopiero po zawleczeniu do Europy. Do niedawna proponowano zwalczanie znamionka przez poddawanie nasion działaniu temperatury około 60°C, co niszczy znajdujące się w nasionach larwy. Niestety, zabieg ten wpływa także negatywnie na nasiona obniżając ich zdolność kiełkowania. Skuteczniejsze są działania chemiczne przez dokonywanie iniekcji glebowych i opryski koron insektycydami systemicznymi, co jednakże szkodliwie wpływa na biocenozę. Być może do ewentualnej walki biologicznej ze znamionkiem w Europie można będzie wykorzystać pół wieku temu odkrytego jego głównego parazytoida - Mesopolobus spermotrophus (Hussey, 1955), błonkówki z rodziny Pteromalidae - stwierdzonego także na kilku stanowiskach w Polsce (Schneider 1970).

   
Prognoza  

W chwili obecnej znamionek daglezjowy występuje we wszystkich skupiskach jedlicy zarówno w kraju, jak i w Europie, co można uznać za etap stabilizacyjny ekspansji tego gatunku na naszym obszarze i za konsekwentne zjawisko włączenia się do rodzimych biocenoz tego agrofaga, skoro wcześniej wprowadzono do nich jego żywiciela.

   
Literatura  
  • Busse 1914. Douglaszapfenernte 1913 in der Provinz Posen. Mitteilungen der Deutschen Dendrologischen Gesellschaft 23: 36-39.
  • Hussey N.W. 1955. The life histories of Megastigmus spermotrophus Wachtl (Hym. Chalcidoidea) and its principal parasite, with descriptions of the developmental stages. Transactions of the Royal Entomological Society of London: 106: 133-151.
  • Kapuściński S. 1966. Szkodniki owadzie nasion drzew leśnych. PWRiL, Warszawa: 1-156. Kozikowski A. 1948. Znamionek jedlicowy (Megastigmus spermotrophus Wachtl, Hymenoptera, Chalcididae) w Polsce. Roczniki Nauk Rolniczych, Poznań 51: 159-168.
  • Niwa C.G., Overhulser D.L. 1992. Oviposition and development of Megastigmus spermotrophus (Hymenoptera: Torymidae) on Douglas-fir seed. Journal of Economical Entomology 85 (6): 2323-2328.
  • Roques A., Skrzypczyńska M. 2003. Seed-infesting chalcids of the genus Megastigmus Dalman, 1820 (Hymenoptera: Torymidae) native and introduced to the West Palearctic region: taxonomy, host specifity and distribution. Journal of Natural History 37 (2): 127-238.
  • Schneider Z. 1970. Znamionek jedlicowy (Megastigmus spermotrophus Wachtl) na ziemiach Polski w latach 1967-1969. Sylwan 11: 19-34.
  • Skrzypczyńska M. 1994. Nowy pogląd na rozwój znamionka daglezjowca Megastigmus spermotrophus Wachtl, 1893 (Hymenoptera, Torymidae) - szkodnika nasion daglezji, Wiadomości Entomologiczne 13, 3: 181-184.
  • Skrzypczyńska M. 1996. Owady - szkodniki nasion i szyszek drzew iglastych. Gutenberg, Kraków: 1-155.
  • Wachtl F. 1893. Ein neuer Megastigmus als Samenverwüster von Pseudotsuga Douglasii Carr. Wiener Entomologische Zeitung 12: 24-29.
   
Streszczenie  

Douglas-Fir Seed Chalcid Megastigmus spermotrophus Wachtl, 1893 is a small hymenopteran whose native range covered the westernmost Pacific coast of North America, from Vancouver in Canada to California in the USA. It was described as an invasive species from Austria. Douglas-Fir Seed Chalcid is a monophage of Douglas fir Pseudotsuga menziesii Fr. and its varieties: green (var. viridis Schn.) and glaucous (var. glauca Schn.). Imagines occur in May; females lay eggs up to the end of August, larvae feed up to the end of September, and pupation occurs the following year, in spring. The first record in Europe came in 1893 from the Austria-Hungary monarchy, from where the species was described by F. Wachtl, a professor of the forest university in Viena. Currently, Douglas-Fir Seed Chalcid is noted in all larger stands of Douglas fir in Europe. In the 20th century it was introduced also to New Zealand. The first official mention about the occurrence of Douglas-Fir Seed Chalcid in our country dates to 1913 when the species was found in the environs of Poznań. After World War II there were reported subsequent locations from Zielonka and Krynica. Currently Megastigmus spermotrophus occurs throughout the country, in places with larger stands of Douglas fir. This species considered a serious pest in European forests is of far less economic importance in its homeland. Until quite lately, high temperature treatment of seeds was the recommended method of controlling M. spermotrophus. In this way larvae which infested seeds were destroyed. Unfortunately, high temperatures affected also Douglas fir seeds, lowering their germination ability. Most effective are chemical methods consisting in soil injections and spraying the crowns of trees with systemic insecticides. Perhaps it would be possible to use for biological control of Douglas-Fir Seed Chalcid in Europe its main parasitoid Mesopolobus spermotrophus, a hymenopteran from the family Pteromalidae, which has also been found at several locations in Poland. Douglas-Fir Seed Chalcid occurs now in stands of Douglas fir in both our country and Europe and its population is fairly stable. This agrophage has become an element of native biocenoses, which was a consequence of the earlier introduction of its host plant.

   
Opracowanie  Jerzy Pawłowski i Mieczysław Kosibowicz
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014